به گزارش پایگاه تخصصی مسجد ، مسئلۀ «توسعۀ پایدار» به عنوان اساسى‌ترین، حیاتى‌ترین و محورى‌ترین موضوع در قرن بیست و یکم به شمار می‌آید. این اصطلاح، امروزه به یکی از اصلی‌ترین موضوعات مورد بحث کنفرانس‌ها، مؤسسات پژوهشی، نهادهای بین‌المللی و بالأخص برنامه‌ریزان رشد و توسعۀ اقتصادی کشورها تبدیل شده است؛ تا جایی که امسال، سران کشورها، رهبران دولت‌ها و نمایندگان بلندمرتبۀ جامعه جهانی، جهت شرکت در هفتادمین جلسۀ مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک حضور یافتند تا دستورالعمل هایی را به تصویب برسانند که هدف آنها، پایان دادن به فقر، حفاظت از کرۀ زمین و ایجاد رفاه برای همگان است. آنچه که در این دستورالعمل ۱۷بندی مهم به نظر می‌رسد، قرار دادن فرهنگ در قلب سیاست‌های توسعۀ پایدار، به منزلۀ سرمایه‌گذاری ضروری در قبال آیندۀ دنیا است.
تعریف توسعۀ پایدار
اصطلاح «توسعۀ پایدار» یا «پایا» در اوایل سال‌های دهۀ ۱۹۷۰ و از سوی برخی اندیشمندان حوزۀ مطالعات اقتصادی و اجتماعی به کار گرفته شد. تعاریف متعددی از صاحبان فکر و نظریه دربارۀ این مقوله صورت گرفته است که در ادامه با برخی از آنها آشنا می‌شویم:
* توسعۀ پایدار، فرآیندی است که برای به دست آوردن پایداری در هر فعالیتی استفاده می‌شود که نیاز به منابع و جایگزینی سریع و یکپارچه آن وجود دارد.
* توسعۀ پایدار در کنار رشد اقتصادی و توسعۀ بشری در یک جامعه یا یک اقتصاد توسعه یافته، سعی در کسب توسعۀ مستمر، ورای توسعۀ اقتصادی دارد.
* توسعۀ پایدار، عنصر سازمان دهنده‌ای است که موجب پایداری منابع تجدید ناپذیر و محدودی می‌شود که برای زندگی نسل آینده بر روی کرۀ زمین ضروری هستند.
* توسعۀ پایدار، راه‌حل‌هایی را برای الگوهای فانی ساختاری، اجتماعی و اقتصادی توسعه ارائه می‌‌دهد تا بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه‌های زیستی، آلودگی، تغییرات آب و هوایی، افزایش بی‌رویۀ جمعیت، بی‌عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان‌های حال و آینده جلوگیری کند.
در کنار تعاریف ارائه شده که همگی به نوعی جنبه‌ای از جنبه‌های مختلف توسعۀ پایدار را به درستی ترسیم می‌کنند، مایکل تودارو، نویسندۀ شهیر کتاب «اقتصاد و توسعه» و از چهره‌های شناخته شده در عرصۀ اقتصاد، بر این عقیده است که: «توسعه از نظر اندیشمندان علوم اقتصادی و اجتماعی، به معنای ارتقای مستمر کل جامعه و نظم اجتماعی به سوی زندگی بهتر یا انسانی‌تر است؛ اما توسعه‌اى که نیازمندی‌های حاضر را بدون لطمه زدن به توانایى نسل‌هاى آتى در تأمین نیازهاى خود برآورده می‌سازد، توسعۀ پایدار نام دارد.»1
آنچه در تعاریف مربوط به توسعۀ پایدار مشترک است، جنبۀ پویایی آن، رفع نیازهای اساسی، توجه خاص به حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از تخریب و آلودگی آن است.
اولویت‌دادن به سرمایۀ انسانی -به ویژه جوانان- در جهت پایداری توسعه، نقش مدیریت در به دوش‌کشیدن و بالابردن تلاش‌ها در راستای تحقق توسعه، نقش سازمان‌های مدنی اجتماعی برای پیش‌راندن توسعه از پایین به بالا، آمیختن توسعه با ساختار اجتماعی و فرهنگی جامعۀ مقصد و...، عموماً از جمله عواملی هستند که می‌توانند در نیل به توسعۀ پایدار در یک جامعه مؤثر باشند.
روند سازمان‌های جهانی برای رسیدن به پروژۀ توسعۀ پایدار
بنا به دعوت کنفرانس سازمان ملل پیرامون محیط زیست انسانی، اجلاسی در سال ۱۹۷۱ و در کشور سوئیس با حضور کارشناسان با هدف ایجاد ارتباط بین توسعۀ اقتصادی و محیط زیست تشکیل شد. این حرکت در اجلاس «استکهلم» در سال ۱۹۷۲ قوت بیشتری گرفت و در اعلامیۀ کوکویوک در سال ۱۹۷۴ تفسیر جامع‌تر و عمیق‌تری از آن عرضه شد.
چالش جدیدی که در آغاز، توسعۀ بوم‌شناسانه خوانده می‌شد، سرانجام با عنوان توسعۀ پایدار عالم گیر شد تا به طرح الگویی برای توسعۀ اقتصادی بپردازد که برای محیط زیست بشری نیز مضر نباشد.
اجلاس سازمان ملل متحد در زمینۀ محیط زیست و توسعۀ پایدار -که یکی از بزرگ‌ترین و معتبرترین گردهمایی‌های سازمان ملل متحد به شمار می‌آید- در سال ۱۹۹۲ میلادی (۱۳۷۱خورشیدی) در شهر ریودوژانیرو برزیل آغاز به کار کرد و در آن، نماینده‌هایی از ۱۷۲ کشور دنیا و ۲۴۰۰ نفر از سازمان‌های مردم نهاد (NGO) شرکت نمودند.
یکی از مهم‌ترین مصوبه‌های این اجلاس، تصویب «۲۱Agenda» بود. کلمۀ Agenda به معنی دستور کار و ۲۱ به منزلۀ ورود به قرن ۲۱ یا سال ۲۰۰۰ میلادی است. سرفصل‌های این دستور کار، خود در چهل فصل تدوین شد و هدف اصلی آن، رسیدن به توسعۀ پایدار همه‌جانبه بود.
مبارزه با فقر، تغییر الگوی مصرف، جمعیت و پایداری، حفظ و توسعۀ بهداشت انسان، مدیریت پایدار منابع زمینی، مبارزه با جنگل‌زدایی، مدیریت صحیح فناوری‌های زیستی، حفاظت و مدیریت اقیانوس‌ها، حفاظت و مدیریت کودکان و نوجوانان در توسعۀ پایدار، تقویت نقش مردم بومی، تقویت نقش سازمان‌های مردم‌نهاد و... از جمله مهم‌ترین این سرفصل‌ها به شمار می‌رفتند.
کشورهای جهان از زمان شروع به کار این اجلاس، متوجه شدند که برای رسیدن به اهداف توسعۀ پایدار، نباید تنها به حضور دولت‌ها اکتفا کرد. بنابراین، نیاز است که تمام گروه‌های جامعه و همۀ اقشار مردم از جمله کشاورزان، کارمندان، تجار، دانش آموزان، دانشجویان، محققان، اساتید دانشگاه‌ها و... در این زمینه مشارکت فعال داشته باشند.
از آن به بعد، بر مسئلۀ توسعۀ پایدار به عنوان اساسى‌ترین، حیاتى‌ترین و محورى‌ترین موضوع در قرن بیست و یکم تأکید بسیار مى‌شود به طوری که اصطلاح «توسعۀ پایدار»، امروزه به یکی از اصلی‌ترین موضوعات مورد بحث کنفرانس‌ها، مؤسسات پژوهشی و نهادهای بین‌المللی و بالأخص برنامه‌ریزان رشد و توسعۀ اقتصادی کشورها تبدیل شده است.
در طول همۀ این سال‌ها، جلسات متعددی دربارۀ شناخت و تفسیر زوایای مختلف توسعۀ پایدار از سوی دولت‌های پیشرفته و یا در حال توسعه در اقصی نقاط دنیا برگزار شده است. تا جایی که امسال سران کشورها، رهبران دولت‌ها، نمایندگان بلندمرتبۀ سازمان ملل و جامعۀ جهانی، جهت شرکت در هفتادمین جلسۀ مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک حضور یافتند تا در کنار ملاقات با یکدیگر، تصمیمی تاریخی را نیز اتخاذ کرده و اهداف جدید برنامۀ توسعۀ پایدار را به تصویب برسانند.
این تصمیم، دستورالعملی جهان‌شمول، بلندپروازانه و دستوراتی در راستای توسعۀ پایدار را در بر می‌گیرد و در واقع، دستور کاری «از مردم، به وسیلۀ مردم و برای مردم» به شمار می‌آید که با مشارکت فعال یونسکو طرح‌ریزی شده است.
در طی این نشست، این امکان برای کشورها فراهم شد تا یک سری از اهداف را برای پایان دادن به فقر، حفاظت از کرۀ زمین و ایجاد رفاه برای همگان به عنوان بخشی از «اهداف جدید توسعۀ پایدار» تنظیم کنند.
این اهداف جدید، سرفصل‌هایی از قبیل مردم، کرۀ زمین، رفاه، صلح و مشارکت را در بر می‌گیرد. هر هدف، خود از اهداف مشخصی تشکیل شده است که باید نهایتاً تا ۱۵ سال آینده محقق شوند.
برای نیل به این اهداف، همۀ آحاد جامعه -از دولت و بخش خصوصی گرفته تا جوامع مدنی و مردم- باید وظیفۀ خود را به طور صحیح انجام دهند.
نهایتاً در روز ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۵ (۳ مهر ۱۳۹۴)، طبق قطعنامۀ شمارۀ ۱/۷۰ سازمان ملل متحد2 که در چهارمین جلسۀ عمومی آن مطرح شد، دستورالعمل ۲۰۳۰ جهت نیل به اهداف توسعۀ پایدار در ۱۷ بند ذیل به تصویب مجمع عمومی رسید:
۱- ریشه‌کن کردن فقر؛ فقر را در هر جایی و به هر شکلی که وجود دارد، پایان دهیم.
۲- ریشه‌کن کردن قحطی غذا؛ قحطی غذا را پایان بخشیم و کشاورزی پایدار را توسعه دهیم.
۳- بهداشت و سلامت مناسب؛ زندگی بهداشتی و رفاه را برای تمامی سنین تضمین نماییم.
۴- برابری آموزش؛ آموزش مکفی و با کیفیت را برای همگان فراهم آوریم.
5- برابری جنسیتی؛ دستیابی به تساوی جنسیتی و توانمندسازی همۀ زنان و دختران را فراهم کنیم.
6- آب و سیستم فاضلاب؛ دسترسی به آب سالم و فاضلاب را برای همه فراهم آوریم.
7- انرژی پاک و مقرون به صرفه؛ دسترسی به انرژی پاک، مقرون به صرفه، قابل اعتماد، پایدار و مدرن را برای همگان تضمین نماییم.
8- رشد اقتصادی؛ رشد اقتصادی پایدار و همه‌جانبه را برای همگان فراهم نماییم.
9- نوآوری‌های صنعتی؛ زیرساخت‌های انعطاف پذیر بسازیم، صنعتی‌سازی پایدار را ارتقا بخشیم و نوآوری‌ها را پرورش دهیم.
10- کاهش نابرابری‌ها؛ نابرابری‌ها را بین خود کشورها و جوامع بشری کاهش دهیم.
۱1- شهرها و جوامع پایدار؛ شهرها را به طور نسبی امن، قابل سکونت و پایدار نماییم.
۱2- تولید و مصرف مسئولانه؛ الگوهای تولید و مصرف مسئولانه را تضمین نماییم.
۱3- اقدام دربارۀ وضعیت آب و هوا؛ فوراً برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی و تأثیرات آن اقدام نماییم.
۱4- دنیای زیر آب؛ منابع دریایی، اقیانوسی و زیرآبی را به طور پایدار مصرف نماییم.
۱5- زندگی بر روی کرۀ زمین؛ به طور پایدار، جنگل‌ها را مدیریت نماییم، با بیابان‌زایی مبارزه کنیم، تخریب زمین را متوقف نموده و به جای آن در حفظ زمین کوشا باشیم، تخریب تنوع زیستی را متوقف کنیم.
۱6- صلح و عدالت؛ جوامع صلح‌طلب و عدالت‌جو را توسعه و ارتقا بخشیم.
۱7- مشارکت برای نیل به اهداف؛ همکاری جامعۀ جهانی برای نیل به اهداف توسعۀ پایدار را دوباره احیا نماییم.
بعد از آن، سازمان یونسکو موارد ذیل را برجسته کرده و اهمیت آنها را مجدداً مورد تأکید قرار داده است:
- آموزش فراگیر و مکفی برای همگان جهت دستیابی به توسعۀ پایدار.
- محافظت از میراث فرهنگی و مبارزه با قاچاق غیرقانونی اشیاء فرهنگی.
- حل بحران آموزشی3 STEM در زمینه‌های دانش، فناوری، مهندسی و ریاضیات که امروزه دنیا با آنها مواجه است.
- سرمایه‌گذاری در زمینۀ جوانان و دسترسی به آموزش مکفی جهت مقابله با افراط‌گرایی خشونت آمیز.
- نقش آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات و دانش در توسعۀ پایدار.
آموزش:
یونسکو به طور مستمر کمک می‌کند تا مقولۀ آموزش، به عنوان هدف شمارۀ ۴ اهداف توسعۀ پایدار، در چارچوب دستورالعمل برنامۀ آموزش 4 ۲۰۳۰ گنجانده شود. مقولۀ آموزش، در واقع در تحقق بسیاری از اهداف از قبیل تولید و مصرف پایدار، تغییرات آب و هوایی، اشتغال و بهداشت، مهم و ضروری به حساب می‌آید. بیانیۀ «اینچئون» که در انجمن آموزش جهانی در ماه می ۲۰۱۵ در کشور کرۀ جنوبی تصویب شد، در حقیقت کار را به یونسکو سپرد تا برنامۀ آموزشی ۲۰۳۰ را از طریق حمایت‌های فنی و طبق دستورالعمل کلی اهداف توسعۀ پایدار، هدایت و راهنمایی کند.
علوم طبیعی:
در واقع، دستورالعمل جدید ۲۰۳۰ جهت توسعۀ پایدار، قدم قابل توجه و رو به جلویی را در جهت به رسمیت شناختن علم، فناوری و نوآوری برای توسعۀ پایدار ارائه می‌کند.
علوم انسانی و اجتماعی:
هدف برنامۀ علوم انسانی و اجتماعی یونسکو، این است که در اجرای برنامه‌های توسعۀ پایدار پس از ۲۰۱۵، از ارزش‌ها و اصول جهان‌شمول از قبیل همبستگی جهانی، احساس همدردی با انسان‌ها، رفتار ضد تبعیض نژادی و پاسخ‌گویی و احساس مسئولیت به نحوی پایدار و در عین حال مستحکم، محافظت شود.
فرهنگ:
قرار دادن فرهنگ در قلب سیاست‌های توسعۀ پایدار، به منزلۀ سرمایه‌گذاری ضروری در قبال آیندۀ دنیا است. این امر پیش‌شرطی برای فرآیندهای جهانی موفقیت‌آمیز به حساب می‌آید که اصول تنوع فرهنگی را تشکیل می‌دهند.
ارتباطات و اطلاعات:
یونسکو از به رسمیت شناخته شدن نقش حیاتی‌ای که آزادی بیان، دسترسی به اطلاعات و دانش در توسعۀ پایدار در فرآیندهای پس از توسعه بازی می‌کند، حمایت می‌نماید.
پی‌نوشت‌ها:
( ) تودارو، مایکل: «توسعۀ اقتصادى در جهان سوم»، ترجمۀ غلامعلى فرجادى، تهران، سازمان برنامه و بودجه.
(2) Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development1/70
(3) STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics) education crisis
(4) The global education agenda (Education2030)