به گزارش پایگاه تخصصی مسجد، در دین اسلام موارد بسیاری به صورت رمز مطرح شده است و شب قدر هم یکی از اسرار الهی است. شاید دلیل پنهان بودن این شب در میان تمام شب‌های ماه مبارک رمضان این باشد که مومنین به کلیه شب هی قدر اهمیت دهند. گاهی درباره شب قدر ابهام‌هایی در ذهن مردم به وجود می‌آید که از سویی نشان دهنده این است که شب قدر از اسرار الهی است.این نوشتار بر آن است تا تا حدی ابهامات در مورد شب‌های قدر را کم کند.
منظور از قدر، تقدیر و اندازه گیری است و شب قدر هم به این دلیل «قدر» نام گرفته که شب اندازه گیری است و خداوند متعال در این شب تمام حوادثی که قرار است در طول یک سال آینده اتفاق بیفتد را تقدیر می‌کند. این حوادث شامل اموری مانند زندگی، مرگ، سعادت، شقاوت، رزق و اموری مانند این هاست.
پرسش مهمی که در ذهن بسیاری از مردم شکل می گیرد، مخفی بودن شب قدر است. حکمت این مسئله چیست و چرا مسلمان ها نباید زمان دقیق این شب بزرگ را بدانند؟
برای پاسخ به این پرسش باید توجه داشت که در دین اسلام موارد بسیاری به صورت رمز مطرح شده است و شب قدر هم یکی از اسرار الهی است. شاید دلیل پنهان بودن این شب در میان تمام شب های ماه مبارک رمضان این باشد که مردم متوجه اهمیت و شأن لحظات این شب باشند و برای بهره مندی از لحظه لحظه‌های آن تلاش کنند. همانطور که خداوند اسم اعظم خود را از مردم پنهان نگه داشته تا بندگانش همه اسماء الهی را محترم را بدانند، شب قدر را هم در ماه رمضان پنهان کرده تا بندگانش حرمت همه شب‌های این ماه را حفظ کنند. به عبارت دیگر وقتی ندانیم که شب قدر، کدام یک از شب های ماه مبارک است، در تمام شب‌های این ماه از گناه پرهیز داریم و سعی می‌کنیم اعمال عبادی را به جا بیاوریم. در حالی که اگر زمان دقیق آن را می‌دانستیم، شاید تا این اندازه حرمت شب ها را نگه نمی‌داشتیم.
شب بیست و سوم و رفتار پیامبر
دلیل قطعی برای قرار گرفتن شب قدر در ماه مبارک رمضان، آیه های قرآن کریم است. به عنوان مثال خداوند در آیه اول سوره مبارکه قدر می‌فرماید: «إِنّا أَنزَلْناهُ فِی لَیلَهِ الْقَدْر؛ ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم» و یا در آیه 3 سوره مبارکه دخان می‌فرماید: « إِنّا أَنزَلْناهُ فِی لَیلَهٍ مبارکه؛ ما قرآن را در شب پرخیر و برکتی نازل کردیم.» از طرف دیگر برای اینکه مشخص شود لیلة القدر و لیلة مبارکة در ماه رمضان قرار دارد، باید به آیه 185 سوره مبارکه بقره توجه کنیم که می‌فرماید: « شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآن؛ ماه رمضانی که قرآن در آن نازل شده است.» را جمع بندی این آیات شریفه می توان نتیجه گرفت که به طور قطع قرآن کریم در شب قدر نازل شده و این شب در ماه مبارک رمضان قرار دارد.
در میان آیات قرآن کریم و روایت‌های پیغمبر اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) به طور واضح به زمان دقیق شب قدر اشاره نشده، اما با نگاهی به سبک زندگی آن بزرگان می‌توان زمان تقریبی این شب را به دست آورد. به عنوان مثال در کتاب بحار الانوار در مورد بزرگداشت شب های قدر توسط پیغمبر اکرم (ص) نوشته شده که آن حضرت در شب های دهه سوم ماه رمضان عبادت‌های بیشتری نسبت به سایر شب‌های این ماه انجام می‌داد. از این نکته مشخص می‌شود که شب قدر در دهه آخر ماه رمضان قرار دارد.
شب قدر و اهل سنت
روایت ذکر شده در بحار الانوار در مورد بزرگداشت شب‌های دهه سوم ماه رمضان توسط رسول خدا (ص) در منابع اهل سنت هم نوشته شده است.
تکرار نزول رحمت و برکت در شب قدر در هر سال
هرچند که شب قدر با نزول قرآن کریم بر قلب مبارک پیغمبر اکرم (ص) اهمیت زیادی پیدا کرد، این اتفاق به معنی شأن و اهمیت این شب است. درواقع هر سال خیر و برکت هایی در شب قدر بر مردم نازل می شود و گره کارهای آنها باز می‌شود. به همین علت است که باید هر سال، شب قدر را به دعا و استغفار و مناجات با خدا بگذرانیم تا از رحمت های آن بهره مند شویم. نکته قابل توجه این است که در قرآن کریم هم به تکرار شب قدر در هر سال اشاره شده و خداوند در آیه 4 سوره مبارکه دخان فرموده است: «فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ؛ در آن شب مبارک هر امر در هم فرو رفته گشایش پیدا می‌کند.» فعل «یفرق» به معنی «گشایش پیدا می کند» نشان دهنده ادامه داشتن این شب در طول تاریخ است. پس هر سال که شب قدر می‌رسد، امور گره خورده و در هم فرورفته به رحمت و لطف خدا گشایش پیدا می‌کند.
شب قدر از ابتدای خلقت وجود داشته است
در میان آیات قرآن و روایت های اسلامی مطالبی دیده می‌شود که نشان می‌دهد این شب از ابتدای خلقت وجود داشته و پیامبران خدا علیهم السلام به این موضوع اشاره کرده و وجود آن را به مردم گوشزد کرده‌اند.
احتمال قدر بودن شب بیست و سوم
زمان دقیق شب قدر در آیات قرآن مشخص نشده و برای تعیین زمان دقیق آن باید به روایت‌های اسلامی مراجعه کنیم. در این مورد باید توجه داشته باشیم که در حدیث‌های نقل از آن بزرگان، شب قدر مردد میان شب های 19، 21 و 23 ماه رمضان است. البته در بعضی دیگر از روایت ها، مردد میان شب 21 و 23 بوده و از طرف دیگر آنطورکه از تعدادی از روایت‌ها و حدیث‌ها مشخص می‌شود، احتمال شب قدر بودن شب بیست و سوم را می‌توان تقویت کرده و معتبر دانست. چون تهجد و عبادت‌های رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) در این شب بیشتر از همیشه بوده و دیگران را هم به این کار تشویق می‌کردند.
شب قدر و جغرافیای زمین
باید توجه داشته باشیم که زمان شروع ماه قمری در همه سرزمین ها و کشورها یکسان نیست. بلکه همه سرزمین هایی که یک افق مشترک دارند و در یک زمان هلال ماه را رؤیت می کنند، روزهای قمری یکسانی هم دارند و در یک زمان ماه قمری برای آنها شروع شده و در یک زمان تمام می شود. به همین دلیل است که زمان شب قدر در کشورها با هم تفاوت دارد، چون شروع ماه آنها هم متفاوت است.
از طرف دیگر باید به مفهوم شب در کره زمین توجه داشته باشیم، چون کره زمین به دور خورشید می چرخد و شب شامل تمام 24 ساعتی می شود که در هر قسمت از این 24 ساعت، بخشی از کره زمین پشت به خورشید شده و در تاریکی فرو می رود. بنابراین می توان نتیجه گرفت شب قدر شامل 24 ساعت است و هر قسمت از کره زمین که در طول این 24 ساعت در تاریکی می‌رود، شب قدر آن سرزمین شروع می شود. این دو نکته در کنار یکدیگر دلیل تفاوت شب قدر در سرزمین‌ها و کشورهای گوناگون را مشخص می کند.
بهترین اعمال در شب قدر
بهترین اعمال این شب همان مواردی است که در قرآن کریم هم به آنها اشاره شده است. تلاوت قرآن، توبه و اسغفار و دعا برای عاقبت به خیر شدن. در این مورد خداوند در آیه 185 سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «شهْرُ رَمَضانَ الَّذِى أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْءَانُ؛ (آن چند روز معدود) ماه رمضان است که قرآن در آن نازل شده» که نشان می‌دهد توجه به قرآن و تلاوت آن از جمله ضروریات شب قدر است. همچنین در آیات دوم و سوم سوره مبارکه دخان می‌فرماید: «وَ الْکتَبِ الْمُبِینِ ؛ إِنَّا أَنزَلْنَهُ فى لَیْلَةٍ مُّبَرَکَةٍإِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ؛ سوگند به این کتاب آشکار؛ که ما آن را در شبى پربرکت نازل کردیم ، ما همواره انذار کننده و بیم دهنده بودهایم» توجه به انذار و بیم دادن از بدی ها، مشخص می‌کند که شب قدر باید با استغفار و اظهار پشیمانی از گناهان همراه باشد. همچنین در آیه چهارم سوره مبارکه دخان می‌فرماید: « فِیهَا یُفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ؛ در آن شب که هر امرى بر طبق حکمت خداوند تنظیم می شود» پس شب قدر، شب تعیین سرنوشت انسان هاست و خوب است این شب در حال دعا و مناجات برای عاقبت به خیری باشیم.
اعمال شب قدر
»آنچه مخصوص شب بیست و سوم است «.
الف ـ تأکید بر غسل.به نقل از برید بن معاویه : « دیدم امام صادق علیه السلام در شببیست و سوم از ماه رمضان غسل کرد: یک بار در اوّل شب ، یک بار هم در آخر آن .» (1(
ب ـ تأکید بر شب زنده دارى
1- امام على علیه السلام:
« پیامبر خدا در دهه آخر ماه رمضان ، بستر خود را جمع مى کرد و کمرش را مى بست و شب بیست و سوم ، خانواده خود را بیدار مى کرد.
و در آن شب ، به صورت خفتگان ، آب مى پاشید ». (2(
2- دعائم الإسلام: فاطمه علیهاالسلام نمى گذاشت که کسى از خانواده اش در آن شب (شب بیست و سوم) بخوابد و [ خواب] آنان را با کم خوردن درمان مى کرد و از روز براى آن شب ، آماده مى شد و مى فرمود: «محروم ، کسى است که از خیر آن بى بهره بماند». (3(
3- الإقبال ـ به نقل از جمیل و هشام و حفص ـ :
« امام صادق علیه السلام به سختى بیمار شد. چون شب بیست و سوم فرا رسید ، به غلامان خود دستور داد او را به مسجد بردند و آن شب را در مسجد بود.» (4(
ج ـ تأکید بر صد رکعت نماز
1- امام باقر علیه السلام: « هر کس شب بیست و سوم ماه رمضان را زنده بدارد و در آن صد رکعت نماز بخواند ، خداوندْ در زندگى اوگشایش مى دهد و کار دشمنان او را خود بر عهده مى گیرد و او را از غرق شدن ، زیر آوار ماندن ، سرقت ، و از شرّ دنیا مصون مى دارد و وحشت نکیر و منکر را از او بر مى دارد ، و او در حالى از گور خویش بیرون مى آید که نورش بر اهل رستاخیز مى تابد ، و نامه عملش را به دست راستش مى دهند و رهایى از آتش و عبور بر صراط و ایمنى از عذاب را براى او مى نویسند و بدون حساب وارد بهشت مى شود و در بهشت ، از همنشینان پیامبران و صدّیقان و شهیدان و صالحان قرار داده مى شود و آنان چه نیکو همنشینانى اند! (5(
2- امام صادق علیه السلام: « مستحب است در آن شب صد رکعت نماز خوانده شود ، در هر رکعت: یک بار «حمد» و ده بار سوره «قل هو اللّه أحد«.
)6(
د ـ تأکید بر زیارت امام حسین علیه السلام
1- امام رضا علیه السلام:
کسى که در ماه رمضان ، امام حسین علیه السلام را زیارت مى کند ، مواظب باشد که نزد قبر آن امام بودن را در شب جُهَنى از دست ندهد ،و آن ، شب بیست و سوم است؛ شبى که امید است شب قدر باشد. (7(
2- امام جواد علیه السلام: « هر کس در شب بیست و سوم ماه رمضان ، امام حسین علیه السلام را زیارت کند ـ همان شبى که امید است شب قدر باشدو در آن شب ، هر کار حکمت آمیزى فیصله مى یابد ـ روح هاى بیست و چهار هزار فرشته و پیامبر با او مصافحه مى کنند ، که همگى از خداوندْ اذن مى گیرندکه آن شب ، حسین علیه السلام را زیارت کنند. » (8(
ه ـخواندن سوره هاى عنکبوت ، روم و دُخان
امام صادق علیه السلام ـ خطاب به ابو بصیر :
« هر کس دو سوره عنکبوت و روم را در ماه رمضان ، در شب بیست و سوم بخواند ، به خدا قسم ـ اى ابو محمّد ـ او از اهل بهشت است و هرگز در این سخن استثنا نمى کنم و نمى ترسم که خداوند ، در این سوگند گناهى بر من بنویسد.
این دو سوره نزد خداوند ، جایگاهى والا دارند.» (9(
الإقبال: و از اعمال افزون در شب بیست و سوم ، خواندن سوره دُخان در آن شب و در هر شب است... .(10(
و ـ خواندن هزار بار سوره قدر
سیّد ابن طاووس ـ در الإقبال ـ :از قرائت قرآن در این شب [ قرائتِ] هزار بار سوره «إنّا أنزلناه» است. روایتى براى این ، در شب اوّل ، به صورت کلّى (براى همه ماه) گذشت. اختصاص خواندن این سوره در این شب نیز با سندهاى چندى از امام صادق علیه السلام براى ما روایت شده است ،که فرمود: «اگر کسى در شب بیست و سوم ماه رمضان ، هزار بار سوره إنّا أنزلناه بخواند ، صبح خواهد کرد ، در حالى که یقین او ، با اعتراف به آنچه مخصوص ماست ، استوار خواهد بود و این نیست ، مگر به سبب آنچه در خواب خود مى بیند». (11(
ز ـ دعا براى امام زمان علیه السلام
مصباح المتهجّد ـ به نقل از محمّد بن عیسى ، با سدر شب بیست و سوم ماه رمضان ، این دعا در حال سجود ، ایستاده ، نشسته و در هر حال و در همه ماه و هر گونه و هر وقت از روزگارت که ممکن شود ، مکرّر خوانده مى شود. پس از ستایش خداى متعال و درود بر پیامبر ، محمّد صلى الله علیه و آله ، مى گویى :
«خداوندا! در این ساعت و در هر ساعت ، براى ولىّ خود ، ... پسر ... (حجة بن الحسن ع) ، سرپرست و نگهبان و پیشوا و یاور و راهنما و چشم باش ،تا آن که او را در زمین خود ، با اطاعت و رغبت مردم ساکن سازى و وى را در آن به مدّت طولانى بهره مند گردانى!«.
)12(
فضیلت و آداب روز قدر
الإقبال ـ به نقل از هشام بن حکم ، از امام صادق : روزِ شب قدر ، مثل شب قدر است. (13(
امام صادق علیه السلام:شب قدر ، در هر سال ، هست و روز شب قدر ، مثل شب قدر است. (14(
امام صادق علیه السلام: صبح روز شب قدر ، مثل شب قدر است. پس ، عمل و تلاش کن . (15(