پایگاه تخصصی مسجد: گروهک تکفیری ـ صهیونیستی داعش به‌عنوان یکی از جریان‌هایی که در طول چندساله گذشته با اقدامات تروریستی خود در تلاش برای تخریب وجهه اسلام بوده است، همواره خود را به عنوان اسلام راستین معرفی کرده و سایر نحله‌های اسلامی را مرتد و کافر خوانده است. این در حالی است که در طول چند سال گذشته، یکی از وجوه اصلی عملکرد داعش تخریب مساجد در بلاد اسلامی بوده است تا جایی که می‌توان گفت تخریب این امکان مقدس به‌عنوان یکی از اهداف اصلی این جریان شناخته می‌شود. در نوشتار پیش‌رو که به قلم سرکار خانم ریحانه غلامیان به رشته تحریر درآمده است، ضمن مروری بر بنیان‌های نظری داعش، به بررسی اهداف تخریب مساجد اسلامی توسط آنان پرداخته شده است:
یکی از اهداف و برنامه‌های گروه تکفیری داعش، تخریب اماکن مقدس و به‌ویژه مساجد می‌باشد. درباره علت این تهاجم و حمله نابخردانه دشمنان، ابتدا لازم است گریزی بر عقاید و مبانی اعتقادی این گروه افراطی داشته باشیم، تا بتوان تصویر روشن‌تری از اهداف و نقشه‌های شوم ایشان در مواجهه با کشورهای اسلامی و حتی در عرصه جهانی ارائه دهیم.
آشنایی با عقاید و باورهای چالش‌برانگیز داعش
دولت اسلامی عراق و شام (داعش) نام گروهی از اسلام‌گرایان سنّی‌مذهب (وهابی) تروریستی است، که رهبر آن ابوبکر البغدادی خود را خلیفه مسلمانان جهان اعلام کرده و داعیه رهبری مذهبی همه مسلمانان را دارد. سابقه تشکیل این گروه تکفیری- وهابی به سال ٢٠٠٤ میلادی با نام «جماعه التوحید و الجهاد» برمی‌گردد. این گروه که ابتدا در سوریه تشکیل شده، خواستار حکومت بر کل منطقه عراق و شام(شامل اردن، فلسطین اشغالی، لبنان، قبرس و بخشی از جنوب ترکیه) است. در حال حاضر داعش بخش‌هایی از عراق و سوریه را در کنترل خود دارد و برآورد شده که حدود پنجاه هزار نفر در سوریه و سی‌هزار نفر در عراق عضو این گروه تکفیری می‌باشند.
البته قابل ذکر است که دولت اسلامی عراق و شام نه دولت است و نه اسلامی؛ بلکه گروه تکفیری-وهابی مرموز و پیچیده‌ای است، که تا به حال وجود خارجی نداشته و باید از نظر ایدئولوژی و ساختار بررسی گردد. در واقع یکی از راه‌های مقابله با گروه تروریستی داعش، تشریح فرقه وهابیت و مقابله با آن از طریق بیان اسلام راستینِ مبتنی بر صلح است و این وظیفه همه مسلمانان جهان می‌باشد.(۱)
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اعتقادی داعش، برداشت نادرست از مفهوم «توحید» می‌باشد، که در توسعه مفهوم کفر و شرک تأثیر گذاشته است. در حقیقت وهابیت در تلقی درست از مفهوم «توحید» دچار خطا شده و تفسیر نادرستی از توحید الهی و توحید ربوبی ارائه می‌دهد. در کنار این مسئله، تعصب و عدم قبول قول و نظر دیگران باعث تشدید اقدامات ایشان شده و آنان را از مسیر حق منحرف ساخته و تطبیق توحید و شرک را برای آنها مشتبه نموده است.
در متون وهابیت هیچ واژه‌ای به اندازه «توحید» و «شرک» به کار نرفته و از منظر ایشان توحید موضوع محوری مذهب وهابیت است؛(۲) به‌گونه‌ای که علمای وهابیت معتقدند که توسل به غیرخدا، زیارت قبور و نمازخواندن در مکانی که قبر پیش روی انسان باشد، مخالف توحید بوده و لازمه توحید آن است که به غیرخدا توسل نشود و از غیر او استمداد نگردد، حتی اگر منظور طلب شفاعت از پیامبر اسلام(ص) باشد. چراکه از دیدگاه آنان توسل، شفاعت و زیارت قبور از سنّت پیامبر(ص) و سلف صالح نرسیده و قرآن نیز این عقیده را شرک می‌داند.(۳) براساس چنین باورها و اعتقاداتی، تکفیر مسلمانان یکی از مهم‌ترین اصول مذهبی وهابیت می‌باشد.
بنابر مطالب پیش‌گفته، «جریان‌های تکفیری» بخش عمده مبانی فکری و عقیدتی خود را از وهابیت تندرو و ملهم از افکار ابن‌تیمیه و محمد ابن عبدالوهاب دریافت کرده‌اند. مسئله توحید و فهم ناقص جریان‌های تکفیری از آن، به‌صورت جدّی از منظر مقام معظم رهبری به عنوان یکی از چالش‌ها و آسیب‌های جریان تکفیری مورد توجه قرار گرفته است. ایشان مسئله تاریخی «تخریب قبور ائمه بقیع» را در راستای ترویج و توسعه تکفیر سایر مسلمانان مورد اشاره قرار داده و جریان‌های تکفیری کنونی را از نظر عقیدتی دنباله‌رو جریان‌های وهابی و تکفیری گذشته می‌دانند:
«تلخی دیگری که وجود دارد، این است که در میان مجموعۀ مسلمانان و امت اسلامی کسانی پیدا شوند که با افکار پلید و متحجر و عقب‌مانده و خرافی خود تجلیل از بزرگان و برجستگان و چهره‌های نورانی صدر اسلام را شرک بدانند، کفر بدانند، واقعاً این مصیبتی است. اینها همان کسانی هستند که گذشتگانشان قبور ائمه را در بقیع ویران کردند».(۴)
مقام معظم رهبری فکر، عقیده و روح حاکم بر این جریان‌ها را با صفاتی همچون «باطل»، «پلید» و «بداندیش» معرفی می‌کنند. عمق کج‌اندیشی و خلاف عقل و مروت این گروه‌ها تا جایی پیش می‌رود که هتک حرمت به ساحت بزرگان و مکان‌های مقدس را جزء وظایف دینی خود می‌شمارند و به فرموده رهبری، اگر جرأت و توانایی داشتند، به قبر پیامبر هم رحم نمی‌کردند:
«...آن روز که در دنیای اسلام، از شبه قاره هند گرفته تا آفریقا علیه اینها قیام کردند، اگر اینها جرأت می‌کردند قبر مطهر پیغمبر(ص) را هم ویران می‌کردند، با خاک یکسان می‌کردند. ببینید چه فکر باطلی، چه روحیۀ پلیدی، چه انسان‌های بداندیشی، احترام به بزرگان را این‌جوری بخواهند نقض کنند و هتک کنند و این را جز وظایف دینی بشمرند. آن وقتی که اینها بقیع را ویران کردند، این را بدانید؛ سرتاسر دنیای اسلام علیه اینها اعتراض کرد. عرض کردم؛ از شرق جغرافیای اسلام- از هند- تا غرب جغرافیای اسلام علیه اینها بسیج شدند».(۵)
در این میان یکی از اهداف مهم این گروه جنایت‌کاران و گروه‌های تکفیری داعش، تخریب مساجد مسلمانان است؛ تا آنکه بتوانند بدین واسطه نقش مساجد را در جامعۀ اسلامی کمرنگ ساخته و به بهانه اینکه نباید به غیر از خانۀ کعبه مکان دیگری را برای پرستش برگزید، اقدام به تخریب اماکن مقدسه و مساجد کنند.(۶) در حقیقت تخریب مساجد توسط دشمنان دنیای اسلام، برنامه‌ریزی شده است. زیرا آنها از تأثیرات مساجد در جامعه اسلامی واهمه دارند. این امر نشان‌دهنده جایگاه مساجد در جهان اسلام خواهد بود.
اگرچه جنگ داعش با مسلمانان منطقه جنگی سیاسی است، اما گروه‌های تکفیری نامبرده، این جنگ را جنگ مذهبی قلمداد می‌کنند و آن از حالت سیاسی و وابستگی به قدرت‌های جهانی دور نشان می‌دهند. به همین خاطر این دشمنان قسم‌خورده درصددند تا مساجد را تخریب کرده و این‌چنین به همگان ثابت کنند که آنها با دین و مذهب سایر مسلمانان مشکل دارند و این جنگ و ستیز، جنگی مذهبی است. از سوی دیگر به دلیل آنکه مسلمانان مخالف گروه تکفیری داعش عموماً در مساجد تجمع می‌کنند، گروه تروریستی نامبرده تلاش می‌کند دست به تخریب مساجد زده، تا این مکان‌های مقدس را کاملاً ناامن جلوه دهند و در نهایت مسلمانان در مساجد تجمع نکرده و با چنین افکار شومی مبارزه نکنند. حال‌آنکه به‌طور طبیعی این اقدام گروه تکفیری داعش بازخورد و نتیجه عکسی خواهد داشت. زیرا مسلمانان با افرادی که به بنیادهای مقدس آنها حمله می‌کنند، مبارزه خواهند کرد و این قبیل اعمال سبب دفاع بیشتر آنها از اماکن مقدس و به‌ویژه مساجد می‌شود، نه اسبابی جهت دور شدن از خانه‌های خدا.
آن پیر فرزانه و بت‌شکن زمان بر پایه شناختی که از موقعیت و نقش مسجد داشت، همواره خطاب به مسلمانان جهان می‌فرمودند:
«اینها (دشمنان) از مسجد می‌ترسند، من تکلیفم را باید ادا کنم و به شما بگویم. شما دانشگاهی‌ها، شما دانشجوها، همه‌اتان مساجد را بروید پر کنید، سنگر هست اینجا، سنگرها را باید پر کرد».(۷)
رهبر کبیر انقلاب در جایی دیگر می‌فرمایند:
«مساجد و محافل دینی را که سنگرهای اسلام در مقابل شیاطین است، هرچه بیشتر گرم و مجهّز نگه دارید».(۸)
امام خمینی(ره) با درک این حساسیت دشمنان بود که فرمودند:
«این یک توطئه است که می‌خواهند مسجدها را کم‌کم خالی کنند. شما باید هوشیار باشید که مسجدهایتان و محراب‌هایتان و منبرهایتان را حفظ کنید و بیشتر از سابق، شمایی که این معجزه را از مسجد دیدید که همه قدرت‌ها را به هم شکست، نه فقط ابرقدرت‌ها، قدرت‌های دیگر را هم به هم شکست، نباید در اسلام سستی کنید. مسجدها را محکم نگه دارید و پرجمعیت کنید».(۹)
راهکار مقام معظم رهبری در مبارزه با داعش
بنابر دیدگاه مقام معظم رهبری جریان‌های تکفیری برای جهان اسلام به مثابه «سَم» هستند، که باید از بدنه جهان اسلام خارج شوند:
«امروز کسانی هستند که سلاحشان تکفیر است؛ ابائی هم ندارند که بگویند ما تکفیری هستیم؛ اینها سم‌اند، خب این سم را باید از محیط اسلامی خارج کرد...».(۱۰)
مقام معظم رهبری در گفتار ارزشمند دیگری، با درک ضرورت «اتحاد و اتفاق بین مسلمانان» وحدت را «فریضه فوری» برای امّت اسلامی در راستای مبارزه با گروه‌های تکفیری دانسته و می‌فرمایند:
«امروز اتحاد و اتفاق بین مسلمانان یک فریضۀ فوری است. ببینید از جنگ و اختلاف چه مفاسدی به وجود می‌آید؛ ببینید در دنیای اسلام، تروریسم کور به بهانۀ اختلاف‌های مذهبی چه فجایعی به راه می‌اندازد؛ ببینید با این اختلافاتی که بین ما مسلمانان به وجود آوردند، رژیم صهیونیستی غاصب چه نفس راحتی می‌کشد...».(۱۱)
ایشان به یکی دیگر از راهکارهای کلیدی در حل مسائل جهان اسلام و برون‌رفت از مشکلات و چالش‌هایی نظیر جریان‌های تکفیری اشاره کرده و می‌فرمایند:
«ما مسلمان‌ها باید قرآن را، اسلام را درست بفهمیم و با میزان عقل و خِرَد خودمان و با راهنمایی اندیشه بشری و اسلامی به اعماق تعالیم پیامبر اسلام(ص) برسیم. وقتی از پیامبر اسلام(ص) غفلت کردیم، که قرآن کریم فرمود: وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً.(۱۲) وقتی قرآن را مهجور کردیم، به مفاهیم قرآن درست نگاه نکردیم، مجموعه مفاهیم قرآنی را یک منظومه کامل برای زندگی انسان درست ندیدیم، آن وقت لغزش پیدا می‌کنیم و نیروی خِرَد ما هم نمی‌تواند فهم درستی از مفاهیم قرآنی پیدا کند».(۱۳)
علاوه بر راهکارها و موارد نامبرده، ارتباطات گسترده میان گروه‌های اسلامی در قالب نشست‌ها، کنفرانس‌های عمومی و تخصصی و همچنین نشست کشورهای اسلامی تا حدود زیادی می‌تواند رشد جریان‌های تکفیری در جهان اسلام را کاهش دهد. این نشست و کنفرانس‌ها در سطح گروه‌ها و کشورهای اسلامی، از دو جنبه می‌تواند مثمر ثمر باشد. در ابتدا گردهمایی گروه‌ها و کشورهای اسلامی می‌تواند منجر به درک خطر جریان‌های تکفیری و همچنین عمق تأثیر این جریان‌ها بر ثبات منطقه‌ای و جهانی شود. در مرحله بعد با گسترش ارتباطات، دیدگاه و رویکردهای این گروه‌ها و کشورهای اسلامی در قبال خطر این جریان‌های تکفیری به هم نزدیک خواهد شد.
البته در این زمینه با توجه به اختلافات عمیق کشورهای منطقه با یکدیگر و بخصوص فعالیت‌های عربستان سعودی در راستای کاهش نفوذ استراتژیک ایران در منطقه رسیدن به یک توافق اساسی سخت و دشوار است، اما نهاد تقریب مذاهب در این زمینه می‌تواند یک نهاد پیشرونده باشد.(۱۴)
«امروز دنیای اسلام نیازمند تقریب است. در این تقریب غـرض این است که فرقه‌های اسلامی، در مقام فکر و اعتقاد به یکدیگر نزدیک شوند. ای بسا برخی از تصورات فِرق نسبت به یکدیگر، با مباحثه و مذاکره، به استنتاج خوبی منتهی بشود».(۱۵)
منابع:
۱. مهدی بخشی شیخ احمد، بهنام بهاری، پیمان وهاب‌پور، (١٣٩٣)، «بررسی ایدئولوژی گروه تکفیری- وهابی دولت اسلامی عراق و شام(داعش)»، فصل‌نامه علوم سیاسی، سال شانزدهم، شماره شصت و چهارم، ص ١٣٤.
۲. ایمن الیاسینی،(١٩٧٨)، الدین و الدوله فی المملکه العربیه السعودیه، نقله الی العربیه: الدکتور کمال الیازجی، دارالساقی، ص ٣٣؛ نیز ر.ک: علیرضا دانشیار،(١٣٩٣)، «آسیب‌شناسی جریان‌های تکفیری از دیدگاه مقام معظم رهبری»، از مجموعه مقالات کنگره جهانی جریان‌های افراطی تکفیری از دیدگاه علمای اسلام، ج ٥، قم، دارالاعلام لمدرسه اهل‌البیت، ص ٨٠-٨١.
۳. «آسیب‌شناسی جریان‌های تکفیری از دیدگاه مقام معظم رهبری»، ص٨٠-٨١؛ نیز: حسین خلف الشیخ خزعل،(١٣٨٨)، تاریخ الجزیره العربیه فی عصر الشیخ محمد ابن عبدالوهاب، (حیات الشیخ محمد ابن عبدالوهاب)، بیروت، ص ١٧٦.
۴. بیانات رهبری، مورخ ١٦/ ٢/ ١٣٩٢.
۵. بیانات رهبری، مورخ ١٦/ ٢/ ١٣٩٢.
۶. امام راحل نسبت به جایگاه و اهمیت مساجد به عنوان سنگری مستحکم در جامعه مسلمانان همواره پافشاری کرده و فرموده‌اند: «این کوردلان جیره‌خوار با اسم اسلام و قرآن مجید و سنّت پیامبرoمی‌خواهند اسلام و قرآن و سنّت را از بین مسلمین برچینند؛ یا لااقل به انحراف کشانند». (صحیفه امام، ج ۱۹، ص۲۸)
۷. صحیفه امام، ج ١٢، ص ٣٩٣.
۸. صحیفه امام، ج ٢، ص ٤٥١.
۹. صحیفه امام، ج ١٣، ص ١٩.
۱۰. بیانات رهبری در جمع روحانیون شیعه و اهل‌سنّت کرمانشاه، مورخ ٢٠/ ٧/ ١٣٩٠.
۱۱. بیانات رهبری، مورخ ١٨/ ٣/ ١٣٩٢.
۱۲. سوره فرقان، آیه ٣٠.
۱۳. بیانات رهبری در دیدار با مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی، مورخ ٦/ ٣/ ١٣٩٣.
۱۴. علی اصغر ستوده، جعفر خزائی، «آسیب‌شناسی رشد جریان‌های تکفیری در خاورمیانه»، فصل‌نامه علمی- تخصصی حبل¬المتین، سال سوم، شماره نهم، ١٣٩٣، ص ١٩-٢٠.
۱۵. حدیث ولایت، ج ۸، ص ۷۹.