پایگاه تخصصی مسجد: بانوان بهعنوان نیمی از جامعه ایران بهشمار میروند و این حضور پرشمار در مساجد نیز قابل مشاهده است. با اینحال متأسفانه به دلایل مختلفی تا بهحال آنگونه که باید و شاید به نیازهای این قشر اثرگذار جامعه در حوزه مساجد توجه نشده است. نوشتار پیشرو که به قلم سرکار خانم سحر شهریاری به رشته تحریر درآمده است، گزارشی است که در شماره ۱۸۹ ماهنامه مسجد در خصوص مشکلات پیشروی بانوان مسجدی منتشر شده است:
بســیاری از مردان مسجدی، بارها در راه بازگشت از مسجد، درد دل مکرر همســر خود را از فضای داخلی قسمت زنانه مساجد شنیدهاند. زنانی که بدون تحصیل در رشته معماری و روانشناسی، به خوبی نیازهای همجنسان خود را میدانند و شوق حضور در مسجدی را دارند که هنگام بازگشت به خانه، از مطلوب بودن فضای آن تعریف و تمجید کنند.
مسجد خانه خدا است و به هیچ گروه و جنسیت و نژادی اختصاص ندارد. زنــان، در زمان پیامبر(ص) نیز همانند زنان امروز، فعال بودند و نه تنها در مساجد حاضر میشدند که حتی زنی چون یگانه بانوی عالم، زهرای مرضیه(س) بنا به ضرورت خطبهای ایراد کردند و به فعالیت فرهنگی و سیاسی در مسجد پرداخته و از حریم ولایت دفاع کردند.
اگر همگام و همراه با شرایط کنونی جامعه جهانی شویم و آرای فقهی مراجع را هم در نظر بگیریم، این نتیجه به دست میآید که بانوان با رعایت شروط حجاب و عفاف، میتوانند همانند مردان مسلمان از فضای روحبخش مساجد و برنامههای جانبی آن استفاده کنند. با توجه به اشتیاق زیاد بانوان برای حضور در مساجد سراسر کشور پس از انقالب اســامی ایران و حضور فعال آنان در برنامه عبادی، فرهنگی، تبلیغی و سیاسی مساجد، این پرسش مطرح میشود که چقدر به نیازهای زنان، به عنوان یکی از ارکان مساجد، توجه شده است؟ بارها و بارها گفته شده است که زنان به شرط رعایت حریمها و دوری از اختلاط با نامحرم و در نظر داشتن اولویتهای خانه و خانواده، میتوانند نقش و سهم مؤثری در پیشــبرد اهــداف معنوی، تربیتی و فرهنگی مساجد داشته باشند.
اما علیرغم نکات مثبت فضای حضور و فعالیت بانوان در مســجد، چقدر به مناسبسازی شرایط آنان در معماری مساجد توجه شده است؟ ایجاد فضای فیزیکی مستقل نگهداری کــودکان در بخــش بانــوان یکی از مهمترین نکاتی اســت کــه در اکثر مســاجد، نبود آن باعث ایجاد هیاهوی کودکان از ســویی، و تذکر و پرخاش و برخورد غضبآلود بانوان ســالمند از سوی دیگر شده که نتیجه آن، کم شدن انگیزه کودکان جهت حضور در مساجد و رانده شدن آنان از خانه خدا بوده است.
امام صادق(ع) از پدرش امام باقر(ع) نقل میکند کــه آن حضرت فرمود: «رسول خدا(ص) هنگام خواندن نماز جماعت صدای گریه طفلی را شنید که مادرش او را با خود به مسجد آورده بود. آن حضرت نمــازش را کوتاه کرد تا مادر آن طفل به رسیدگی او بپردازد.»
در دینــی که پیامبرش تا این حد برای حضور زنان و آرامش خاطر آنان در هنگام عبادت ارزش قائل بوده، کمتوجهی به مادران دغدغهمند که فرزند کوچک داشــته و کودکانشان را به مسجد میآورند تا در فضای معطر آن رشد کنند و تربیت شوند، عامل کم شدن حضور بانوان جوان در مساجد و در نتیجه دور شدن نسل آینده از تربیت دینی در خانه خدا میشود.
در ادامه برخی از نقایص مساجد کشور را در امور بانوان برمیشماریم:
ـ کمتوجهی مساجد به لحاظ ساختاری و مکانی به محل مخصوص زنان که اغلب از بخش مردان کوچکتر است و امکانات کمتری دارد و همچنین عدم وجود فضایی که زنان در زمانهایی که نمیتوانند وارد مسجد شوند، از آن استفاده کنند. در بسیاری از مساجد به خاطر عدم وجود چنین فضایی، تعداد زیادی از بانوان محل از برنامههای ویژه مسجد در ایام ماه مبارک رمضان و سایر ایام، محروم میشوند و قید حضور در اجتماعات مذهبی را میزنند.
ـ پلههای زیاد و نبود آسانسور که رفت و آمد بانوان سالخورده را آسان سازد. این معضل در بسیاری از مساجد باعث به رنج افتادن خانمهای باردار، معلول و سالمند میشود. شرایط سخت دسترسی به شبستان خواهران، از جمله عواملی است که باعث بروز آسیب میگردد.
ـ در بسیاری از مســاجد درب ورود و خــروج زنان و مردان مشترک است که باعث بروز مسائلی شــده که هم از نظر شرعی اشکال دارد و هم بر اثر آن حقوق زنان مسجدی زیر پا گذاشته میشود. خانمی که تحت شــرایطی با عجله قصد ورود یا خــروج دارد، خانمی که ویلچرنشین است، خانمی که حجاب کامل و مناسب فضای مسجد ندارد، خانمی که باردار است و دختران و زنان جوانی که میخواهند با آرامش و خاطر آسوده پای به خانه خدا بگذارند، عبور از در مشترک را سبب ایجاد تشویش معذب بودن خود میدانند.
ـ تعبیه نشدن کمدهای کوچک برای قرار گرفتن کفش و چادر نماز بانوان. فقدان این کمدها بارها و بارها سبب به سرقت رفتن یا گم شدن کفش و چادر بانوان، هنگام برگزاری نماز یا مراسم مذهبی شده است.
ـ در بســیاری از مساجد، وضوخانه و سرویس بهداشــتی آقایان در ابتدای مسیر ســرویس بهداشتی بانوان قرار دارد که این موضوع خود عاملی برای ناامنی و ایجاد دلهره در بانوان است. اهمیــت و لزوم مصونیــت زن از هر گونه تعرض، توقعی اســت به حق از دستاندرکاران ساخت مساجد.
انتظار بانوان ایرانی این است که با کار علمی بر مبنای تحقیقات و آسیبشناســی ساختمان مساجد، راهکارهایی عملیاتی و متناســب با نیــاز آنــان ارائه گردد تــا فضای زنانه مســاجد، از وضعیت نامطلوب فعلی خارج شود.