پایگاه تخصصی مسجد: رهبر معظم انقلاب، در دیدار خود با ائمه جماعات مساجد استان تهران، جذب نوجوانان و جوانان به مسجد را از جمله مهمترین وظائف و کارکردهای امام جماعت هر مسجدی دانستند و راهکار تحقق این هدف را تسلط و فتح قلوب نسلهای جوان توسط امام جماعت معرفی کردند. نوشتار پیشرو تلخیصی است از مقاله «عوامل و موانع جذب مردم به ویژه نوجوانان و جوانان به مساجد» به قلم سرکار خانم فاطمه تویسرکانی راوری که در کتاب مجموعه مقالات فروغ مسجد منتشر شده است و طی آن نویسنده به بررسی مسئله جذب جوانان به مساجد و نقش ارکان مسجد در این زمینه و به خصوص امام جماعت مسجد پرداخته است.
از صدر اسلام تا امروز مساجد، پایگاه بسیار مهمی براى نشر اندیشههاى ناب اسلامى و تقویّت و توسعه آیین پاک محمّدى بودهاند. از ابتداى شروع نهضت اسلامى در سال 1342 هـ.ش تا زمان پیروزى انقلاب، نیز مساجد تأثیرى فراوان در جذب جوانان براى پیوستن به انقلاب داشته و در حقیقت، انقلاب اسلامى از مساجد آغاز و به جامعه کشیده شده است. همچنین در دوران جنگ تحمیلى هم، مساجد پایگاه مهمّ بسیج مردم و اعزام آنان به جبهههاى نبرد حقّ علیه باطل براى دفاع از انقلاب، اسلام و ایران بودند؛ امّا امروز مشاهدات تجربى نشان مىدهد که حضور در مساجد در قیاس با دوران انقلاب و سالهاى ابتدایى پس از پیروزى انقلاب، کاهش یافته است. در حالى که تعداد مساجد و حتّى امکانات موجود در آنها افزایشى چشمگیر داشته است.
البتهّ نباید ترفندهاى دشمن و برنامهریزى آنها براى اختلاف بین مساجد و مردم و بهویژه نسل جوانان را از نظر دور داشت؛ چرا که آنها به روشنى دریافتهاند که مساجد از جمله مهمترین پایگاههاى انقلاب و عاملى مهم در تقویّت اندیشههاى دینى و اسلامى است. از همین مساجد، جوانان سلحشور مؤمن و مسلمان به پا مىخیزند و بر ضدّ زیادهطلبىها و زورگویىهاى ظالمان و مستکبران قیام مىکنند و حفظ انقلاب اسلامى به زنده بودن و شور و نشاط مساجد بستگى دارد؛ امّا این نکته مهم نباید فراموش شود که ما نیز نتوانستهایم برنامههاى اساسى مبتنى بر روشهاى علمى و هماهنگ با خواستهها و نیازهاى نسل نوجوان طرّاحى و یا شرایط تحقّق آنها را فراهم کنیم.
در این میان امام جماعت هر مسجد بهعنوان مدیر طبیعی مسجد و نقشی که عامل مهمی در پیشرفت و ترقّى مسجد به شمار مىرود، اگر شرایط لازم را داشته باشد، تأثیرى بسزا در تحوّلات مثبت در جوانان و در نتیجه گرایش آنان به مساجد خواهد داشت. مهمترین ویژگىهاى امام جماعت عبارتاند از(۱):
ثابت بودن؛
ابتکار و خلاقیّت؛
توانایى جسمى؛
توانایى علمى و دارا بودن دانش لازم؛
دوستى با جوانان و نوجوانان؛
نظم؛
احترام و تواضع؛
درک موقعیّت سنّى جوانان؛
بیان ساده و شیوا؛
آراستگى ظاهرى؛
(توان) تهیّه امکانات مالى.
هرچند همه این ویژگىها، مهم و در جذب جوانان به مسجد مؤثّرند، ولى چند مورد ازآن به لحاظ اهمیّت بیشتر توضیح داده مىشود:
توانایى علمى
طرز طرح مسائل مذهبى به نوجوانان و جوانان بسیار اهمیّت دارد. امام جماعت ضمن احاطه علمى، باید بداند چه مسائلى را در این دوره باید براى نوجوانان و جوانان بیان کند تا از دین زده نشوند و در عین حال، باید آن مسائل را با زندگى تطبیق داد. این موضوعات باید چنان دقیق عرضه شود که آنها احساس کنند امور مذهبى در خور پیاده شدن در زندگى روزمرّه است و حتّى مىتوانند گاهى نیازهاى روانى خود را نیز با کمک این امور برطرف نمایند. فقط موعظه کردن کافى نیست، بلکه باید مسائل دینى را با تجربه، علم و عمل توأم کرد.
دوستى با جوانان و نوجوانان
جوان به دوستی نیاز دارد که او را با همه افکار و تمایلات درونى و شور و عشق و حرکت درک کند و پاسخگوى مجهولات و حلّال مشکلات و محرم اسرار و مشاور و راهنمایش باشد. جوان به یک چنین فرد دلسوز و مهربانى نیاز دارد. وجود یک چنین یار مهربان و خیرخواه در تکمیل شخصیّت و زندگى آینده او تأثیر شایانى خواهد ساخت و در مسائل مذهبى، امام جماعت مىتواند بهترین دوست و تکّیهگاه براى آنان باشد.
از جمله معضلات جوانان متدیّن آن است که دغدغههاى فراوان معنوى دارند و اگر راهنمایى نشوند، دچار افراط و تفریط و گاهى به انحراف کشیده مىشوند. اگر مبلّغان زمانى را براى این امر اختصاص داده و اعلان کنند که افراد مىتوانند به طور مثال، یک ساعت مانده به غروب آفتاب، هر روز براى مشاوره معنوى، عبادى به صورت فردى یا گروهى بنا بر میل خود به آنها مراجعه کنند، این موضوع مىتواند ضمن برقرارى انس بیشتر با روحانى، زمینه اصلاح حرکتهاى خداجویانه مردم باشد.
براى دستیابى به نتایج مثبت، مبلّغ باید ابتدا گوشى شنوا داشته و سنگ صبور باشد و بعد از شنیدن کامل سخنان و شناخت دقیق مشکل، به راهنمایى مردم با توجّه به دستورات دینى بپردازد. در مواردى که مبلّغ در راهنمایى خود با مشکل مواجه شد، باید به مراجعهکننده بگوید من درباره سؤال شما باید مطالعه کنم و سپس پاسخ شما را بگویم.(۲)
درک موقعیّت سنّى جوانان
در این زمینه امام جماعت باید با توجّه به تمایزات فردى افراد، برنامههاى متناسب با سن آنان داشته باشد و جلساتى در هر هفته یک بار ترتیب دهد تا با دعوت از افراد آگاه و صاحبنظر، به سؤالات دینى، مذهبى و اجتماعى نوجوانان در مسجد، پاسخ مناسب داده شود.
از احادیث چنین استفاده مىشود که پیامبر اکرم(ص) نه فقط با کودکان، بلکه با عموم مردم به مقدار عقل و درکشان صحبت مىکرد و به هنگام معاشرت و سخن گفتن، خودش را در حدّ مستمع تنزّل مىداد و بدین صورت، دلشان را به دست مىآورد. همین نکته را مىتوان از عوامل نفوذ در دیگران محسوب نمود(۳) که امام جماعت باید به آن توجّه داشته باشد. در کنار همه اینها، نقش الگویى امام جماعت را نیز نباید از نظر دور داشت. در مباحث اخلاقى و روانشناسى، بر تأثیر الگوها تأکید شده است. همانطور که الگوهاى ناآگاه، ناتوان، منحرف، شخص را از وادى هدایت به قعر ضلالت مىکشانند، الگوهاى خودساخته و پاک و آگاه تأثیر مطلوبى بر روى نوجوانان و جوانان داشته و آنها را به سوى سعادت رهنمون مىشوند. براى مثال، وقتى صفتِ عدالت و دورى از گناه و پاکى و تعهّد، باید از شرایط امام جماعت باشد، روشن است که جامعه و جمع اقتداکننده را نیز در این مسیر، حرکت مىدهد و ملاکهاى تقدّم در کارها و مسئولیّتها، آنها مىشود.(۴)
منابع:
۱. رضایى، على، جایگاه مساجد در فرهنگ دینى، ص231-233.
۲. نبوى، محمّدحسن، فعّالیّتهاى فرهنگى مساجد، فصلنامه مبلّغان، ص6 و 7.
۳. امینى، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، ص30.
۴. قرائتى، محسن، راز نماز براى جوانان، ص102.