به گزارش محراب (پرتال مرکز رسیدگی به امور مساجد) کشور ایران به دلیل کمبود ریزشهای جوی و نامناسب بودن پراکنش زمانی و مکانی آن در زمره کشورهای نیمه خشک و خشک جهان قراردارد مضاف برآن رشد روز افزون جمعیت و کاهش سرانه آب،گسترش شهر نشینی و توسعه بخشهای کشاورزی و صنعت ، پدیده های اکوسیستمی، کاهش منابع تجدید شونده آب و ... باعث گردیده دست اندرکاران بخش آب توجه ویژه ای به کنترل مصرف آب و استفاده بهینه از آن معطوف دارند.
مدیریت مصرف آب یکی از شاخه های مدیریت انرژی محسوب می شود و می تواند در مجموعه ای وسیع ،اقدامات موثری را در خصوص الگوی مصرف آب و بهینه سازی آن معمول دارد که نهایتاً منجر به کاهش نیاز انرژی نیز خواهد شد.
اساساً آنچه در مطالعات تعیین الگوی مصرف آب شرب وبهینه سازی آن مورد توجه قرار می گیرد شناسائی متغیرهای اصلی موثر بر میزان مصرف می باشد و راهکارهای ابزاری – رفتاری پیشنهاد می شود. قطعاً این راهکارها براساس مشخصات محلی متفاوت خواهد بود و متاثر از شرایط اقلیمی ، وضعیت اقتصادی وبستر فرهنگی آن منطقه می باشد و تابع تقاضا ( مصرف ) آب شرب از متغیرهای نظیر تعرفه آب بهاء ، درآمد سرانه ، تعداد روزهای گرم سال ، سطح عرصه واعیان ساختمانها ، مشخصات هیدرولیکی و بهداشتی آب توزیع شونده و ... خواهد بود.
آب در کشور ما به قدر زمین نیست
معروف است که ایران کشورِ کم آبی است، اما اگر با عقل و تدبیر و روحیه خستگی ناپذیر پیش برویم، می شود از همین آب موجود استفاده کرد، آب ها را که هرز می رود، مهار کنیم، آب ها را درست مصرف کنیم، در مصرف آب اسراف نکنیم و با کار علمی و مدبرانه به استفاده بهینه از این نعمت الهی نزدکی شویم.
”اصلاح الگوی مصرف” امری اساسی در روند پیشرفت و عدالت است چرا که بیماری اسراف ، از لحاظ اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ، آسیب ها و مشکلات گوناگونی بوجود آورده و آینده کشور را تهدید می کند.
آب در قرآن اهمیتی عمیق دارد. خداوند در آیات متعدد انسان را به تفکر در آب و شکرگزاری این نعمت بزرگ یادآور شده است . آب به عنوان برکت خداوندی است که حیات می‌بخشد، حیات را حفظ می‌کند و بشر و زمین را پاکیزه می‌گرداند. عرش خدا بر روی آب و بهشت به صورت باغهایی که نهرهایی زیر آنها جاری است تشریح می‌شود. به نظر می‌رسد که در قرآن آب با ارزش‌ترین آفریده خداوند بعد از انسان می‌باشد.
خاصیت «حیات‌دهندگی» آب در آیات متعدد قرآن اشاره شده است (مثلاً آیات 48 و 49 سوره فرقان: و خداوند آب را از ابرها پایین فرستاده و به وسیله آن زمین را پس از مردنش حیات داده است). آب نه تنها حیات می‌بخشد بلکه هر حیاتی اصلش از آب است (ما هر موجود زنده‌ای را از آب آفریدیم)
وضعیت آب در دنیا
v سطح کره زمین : حدود 510 میلیون کیلومتر مربع
v سطح خشکی های کره زمین : حدود 149 میلیون کیلومتر مربع
v سطح آبهای کره زمین : حدود 361 میلیون کیلومتر مربع
v سطح اقیانوس های کره زمین : حدود 335 میلیون کیلومتر مربع
v حجم آبهای کره زمین : حدود 1400 میلیون کیلومتر مکعب
منابع آب تجدید شونده
v منابع آب تجدید پذیر هستند و حجم آنها معین و ثابت است.
v منابع آب تجدید شونده امروزی معادل همان منابع تجدید شونده اولیه بوده است.
v نیازهای مصرف آب بشر بعلت پیشرفت تکنولوژی و بهداشت و صنعت و رفاه عمومی روز به روز در حال افزایش است.
v جمعیت جهان روز به روز در حال افزایش است.
عوامل فوق سبب می شود که سرانه منابع آب تجدید پذیر روز به روز کاهش یابد.بر اساس گزارش توسعه جهانی آب در سازمان ملل سرانه آب تجدید شونده برای هر نفر در سال 1700 متر مکعب است. محدوده 1000 تا 1700 محدوده تنش آبی و کمتر از 1000 بحران آبی است.
تقسیم بندی سطح کشور از نظر شرایط آب و هوایی
بر اساس سطوح تعریف شده سازمان ملل متحد، هرگاه کشوری بیش از 40 درصد از منابع آبی تجدید پذیر خود را پس از مهار و کنترل به مصارف صنعتی و شرب و کشاورزی برساند، آن کشور در محدوده بحران شدید آب قرار دارد و با توجه به اینکه حجم آب تجدید پذیر حدود 130 میلیارد متر مکعب و حجم آب مورد استفاده حدود 97 میلیارد متر مکعب است( یعنی حدود 75 درصد) بنابراین کشور ما در بحران شدید مصرف آب قرار دارد.
هدر رفت آب در ایران بیش از میانگین جهانی است
براساس گزارشات موجود میزان هدر رفت آب در کشور ما 28 تا 30 درصد است درحالی که این مقدار اتلاف در دنیا 9 تا 12 درصد گزارش شده است که یکی از عوامل اصلی آن برداشت های غیرمجاز از شبکه آب رسانی و فرسودگی تاسیسات آب و شبکه های آبرسانی است.
اصلاح الگوی مصرف، تنها راه برای گذر از بحران کم آبی، باتوجه به مصرف بیش از حد انرژی در کشور و همچنین کاهش منابع آبی، اصلاح الگوی مصرف در بخش های مختلف، مناسبترین و منطقی ترین راه حل برای گذراز بحران‌های موجود به نظر می‌رسد. صرفه جویی در مصرف آب با استفاده از روشهای نوین برای آبیاری مانند: قطره‌ای، بارانی، کوزه‌ای، تراوا زیرزمینی، تانکر و ... می‌تواند بسیار تأتیر گذار باشد.
بخش کشاورزی، بزرگترین مصرف کننده آب در کشور
آبیاری از نظر علمی تعابیر مختلفی دارد اما به معنای واقعی کلمه ، پخش آب روی زمین جهت نفوذ در خاک برای استفاده گیاه و تولید محصول می‌باشد. هر چند فقط 15 درصد از زمینهای کشاورزی دنیا تحت آبیاری قرار دارند و 85 درصد بقیه به صورت دیم و بدون آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرند اما نیمی از تولیدات کشاورزی و غذایی مردم جهان از همین زمینهای آبی حاصل می‌شود. که این خود نشان دهنده اهمیت و نقش آبیاری در بخش کشاورزی است.
وضعیت کم آبی در تهران
وضعیت تــهران قــدیم (سال1325) در یک نگاه کلی بدین شکل بوده است:
v جمعیت: حدود880 هزارنفر مقیم
v وسعت: حدود 36 کیلومترمربع
v اختلاف رقوم : حدود200 متر
در حال حاضر شهر تهران با جمعیتی بالغ بر 8.5 میلیون نفر ساکن و در حدود 2 میلیون نفر شناور ، سالانه 1030 (یک میلیارد و سی) میلیون مترمکعب و در هر ثانیه بطور متوسط 35000 لیتر آب مصرف میکنند. در 30 سال گذشته جمعیت تهران سالانه بطور متوسط 1.8درصد و مصرف آب نیز بطور میانگین 3 درصد رشد داشته است.
در پایتخت سدهای امیرکبیر ، لتیان ، لار و طالقان سالیانه 700 میلیون مترمکعب معادل 68% آب مورد نیاز شهر تهران را تامین می نمایند. تصفیه خانه های آب تهران تعداد 5 تصفیه خانه آب با ظرفیت 26 مترمکعب/ثانیه سالانه 700 میلیون مترمکعب آب مورد نیاز شهر تهران را تصفیه می نمایند.
تصفیه خانه های پنجگانه آب تهران 26000 لیتردر ثانیه آب را تصفیه میکنند.
عوامل اصلی بروز کم آبی در تهران
v افزایش جمعیت
v مهاجر پذیری
v افزایش دمای کره زمین
v کاهش نزولات جوی
v تلفات آب از سیستم لوله کشی
v افزایش مصارف عمومی
v افزایش مراکز صنعتی
v توسعه فضای سبز
گذشته و آینده خشکسالی در تهران
این نتیجه تحقیقی است که با همکاری سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور ، آژانس بین المللی انرژی اتمی ( IAEA ) ودفتر یونسکوی تهران انجام گرفته است.
v در ترسا لیها، حد اکثر بارش 390 میلیمتربوده (2642 سال پیش)
v آخرین ترسا لی با 310 میلیمتر بارش در سال، مربوط به 110 سال گذشته است.
v در شدیدترین خشکسا لی مقدار بارش معادل 149 میلیمتر بوده است.
v آخرین خشکسا لی در 195 سال پیش در دشت هشتگرد اتفاق افتاده است.
روش های صرفه جوئی و اصلاح الگوی مصرف آب
الف : بخش خانگی
1- برای آب دادن به درختان ، باغچه و گل ها از روش آبیاری قطره ای استفاده کنیم .
2- برای شستن سبزی ها ابتدا آنها را در ظرفی خیس کرده و سپس آب بکشیم .
3- برای نظافت حیاط و جلوی درب منزل به جای مصرف آب ، بهتر است از جارو استفاده کنیم .
4- شیرآلات و اتصالات لوله کشی منزل را مرتبا" کنترل کنیم تا از نشتی احتمالی آب جلوگیری شود .
5- هنگام استفاده از دستشویی ، شیر آب را به طور مداوم باز نگذاریم . چون جریان دائم آب موجب هدر روی آن می شود .
6- در هنگام استحمام در فاصله بین شستن بدن و سر لزومی ندارد که شیر آب به طور پیوسته باز باشد .
7- موقع مسواک زدن از لیوان استفاده کرده و شیر آب تصفیه شده را باز نگذاریم .
8- آب خنک مورد نیاز خود را همواره در یخچال نگهداری کنیم تا مجبور نباشیم شیر آب را برای مدتی باز بگذاریم تا آب خنک شود .
9- برای نوشیدن آب به جای آنکه شیر آب را برای مدتی باز بگذاریم بهتر است ابتدا چند قطعه یخ در لیوان قرار داده و سپس شیر آب را باز کنیم .
10- هرگز آبی را که می توان به مصارفی نظیر آبیاری یا شستشو رسانید ، فاضلاب حساب نکنیم .
11- ماشین های لباس شوئی معمولا" مقدار زیادی آب مصرف می کنند ، پس از ظرفیت کامل ماشین لباس شوئی استفاده کنیم .
12- ضروری است برای اطمینان از سلامت لوله ها و شیرهای آب ، آنها مرتبا" کنترل شود .
13- به کودکان آموزش دهیم تا با بستن به موقع شیر ، از هدر رفتن آب جلوگیری کنند .
14- به جای شستن اتومبیل با شیلنگ آب ، از یک سطل آب استفاده کنیم .
15- برای جلوگیری از چکه کردن آب واشر شیر را تعوض کنیم .
16- در هنگام احداث ساختمان حتی الامکان از آب تصفیه شده استفاده نکنیم .
17- هرگونه اتلاف قابل توجه آب ، شکستگی لوله ها و هدر رفتن آب در هر نقطه را به مرکز ارتباطات مردمی شرکت های آب و فاضلاب شهری و روستائی اطلاع دهیم .
18- نصب کولر در سایه و با استفاده از پوشش مناسب و جلوگیری از نشت آب کولرهای آبی ، باعث صرفه جوئی در مصرف آب می شود .
19- باغچه منزل خود را در شب یا صبح زود آبیاری کنیم تا از تبخیر آب جلوگیری شود .
20- زمانی که سرگرم آب دادن باغچه و گل های منزل هستیم با شنیدن صدای زنگ تلفن یا زنگ در بهتر است ابتدا شیر آب را ببندیم و بعد به آن ها پاسخ دهیم .
21- فلاش تانک هائی که نشتی دارند آب را به داخل کاسه توالت هدر می دهند .
22- برای صرفه جوئی در مصرف آب یک عدد آجر یا بطری پلاستیکی نوشابه داخل فلاش تانک قرار دهیم تا مصرف آب را در هر بار کشیدن سیفون کاهش دهیم .
23- لوله های آب منزل خود را عایق بندی کنیم . عایق کاری لوله ها ی آب گرم روشی است که هدر رفتن آب را قبل از خروج آبگرم کاهش می دهد .
24- لوله های آب گرم را عایق بندی کنیم تا برای رسیدن آب گرم به شیر آب لازم نباشد آن را بی جهت باز بگذاریم .
25- اگر دوش حمام بتواند در کمتر از 20ثانیه یک ظرف 4 لیتری را پر نماید در آن صورت حتما" آن را با یک سردوش کاهنده تزئین نمائیم .
26- برای دوش گرفتن در حمام زمان بگیریم و آن را به کمتر از 5 دقیقه برسانیم . با این روش ماهیانه حدود چهار هزار لیتر آب صرفه جوئی خواهد شد .
27- از جریان آب به منظور باز شدن یخ گوشت یا دیگر مواد غذائی منجمد استفاده نکنیم . این کار غیر از مصرف بی رویه آب کیفیت مواد غذائی را هم کاهش می دهد .
28- فرزندان خود را در مورد نیاز به حفاظت از آب آگاه کنیم .
29- از آب حفاظت کنیم و هیچگاه به دلیل اینکه فرد دیگری مسئول پرداخت آب بهاست آب را هدر ندهیم .
30- از تمامی قوانین و محدودیت های حفاظت آب که ممکن است در محل زندگی ما اعمال شود آگاه شده و از آن تبعیت کنیم .
ب – بخش ادارات و سازمانها و نهادهای دولتی
1- از نصب سیستم های آب تزئینی ( مثل فواره ها ) اجتناب شود . مگر این که آب در همان سیستم بازیافت شود .
2- برای آبیاری فضای سبز شهری و ادارات از آب شرب لوله کشی شده استفاده نکنیم .
3- در مراکز آموزشی و مدارس به اطفال و دانش آموزان محدودیت منابع آب و روش های صرفه جوئی آن را آموزش دهیم .
4- در ایام تعطیلات طولانی ضروری است شیر فلکه بعد از کنتور آب را ببندیم تا از وقوع هرگونه حادثه پیشگیری شود .
5- در محل کار ، کارکنان را به صرفه جوئی در مصرف آب تشویق کنیم . همچنین پیشنهاد کنیم گرایش به حفاظت از آب در فعالیت های عملی و دوره های آموزشی آن ها گنجانده شود .
6- از شستن اتومبیل و محوطه اداری با آب شرب جدا" خودداری کنیم .
7- از شیرآلات هوشمند ( لیزری ) یا پدالی جهت صرفه جوئی استفاده کنیم .
8- با کنترل سالیانه سامانه های لوله کشی ، شیرها و بستن شیر فلکه ها در تعطیلات و بازدید از محفظه کنتور از نشت احتمالی آب جلوگیری کنیم .
ج- بخش بنگاههای اقتصادی ، تولیدی و صنعتی
1- از وارد کردن زباله های صنعتی در آب جلوگیری کنیم.
2- از آلودگی حرارتی آب که باعث تغییر وضعیت اکوسیستم می گردد جلوگیری کنیم.
3- از روش های آبیاری مناسب و تکنولوژی های روز استفاده کنیم.
4- با استفاده از پساب های تصفیه شده در مصرف آب صرفه جوئی کنیم.
5- آب شرب و بهداشت کارگران را از آب کارگاه جدا کنیم.
چگونگی بهینه سازی مصرف آب
به طور کلی دو رویکرد اصلی در بهینه سازی مصرف آب وجود دارد. مدیریت تامین و مدیریت تقاضا. در مدیریت تامین رویکرد داصلی پاسخگویی به تقاضای آب از طریق توسعه ی منابع آب و افزایش ظرفیت تاسیسات آب رسانی و جمع آوری و تصفیه فاضلاب هاست. در حالی که در مدیریت تقاضا هدف پاسخگویی به نیازهای آبی از طریق افزایش بهره وری و کارامدی آب و اعمال انضباط در مصرف صحیح و بهینه آن است. بهینه سازی مصرف آب با چهار رویکرد اصلاح قوانین و مقررات، اصلاح تاسیسات و تجهیزات، ترویج استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف و آموزش همگانی و مجموعه اقدامات فرهنگی صورت می پذیرد.
این چهار رویکرد در دو قالب اصلاحات رفتاری و واصلاحات ابزاری شکل می یابند. از سوی دیگر کنترل مجموعه عواملی که بحران کم آبی را تشدید می کند بسیار حایز اهمیت است. توسعه متوازن مناطق متفاوت کشور و به حداقل رساندن مهاجرت به مراکز بزرگ جمعیتی در حفاظت کمی و کیفی منابع آب بسیار حایز اهمیت است و توازن میان اندوخته ی منابع آبی و نیازهای بخش های گوناگون مصرف که هدف آنچه از آن به انقلاب آبی نام برده می شود را در سطوح مختلف منطقه ای، ملی و بین المللی به دنبال خواهد داشت.
برای بهینه سازی مصرف آب و اصلاح الگوی مصرف آب می توان به طرق زیر اقدام نمود:
1. اقدامات قانونی و کنترلی لازم
* الزام استفاده از برچسب راندمان مصرف آب بر روی کلیه تجهیزات آب بر
* تعرفه و نقش آن در در بهینه سازی مصرف آب
* نظارت و کنترل دقیق بر کیفیت و نحوه نصب تجهیزات بهداشتی
* تنوع بخشی به روش های توزیع آب
2. اصلاحات ابزاری
* استفاده از درفشان در کلیه شیرآلات
* استفاده از سردوش های کم مصرف
* استفاده از فلاش تانک های دومرحله ای کم مصرف
* استفاده از فلاش تانک های تحت فشار
* استفاده از محدود کننده های جریان آب
* استفاده از شیرهای مخلوط دو محوره
* استفاده از شیرهای اهرمی دومرحله ای و تک مرحله ای
* استفاده از شیرهای فتو الکترونیک هوشمند و فتونیک الکترونیک
* استفاده از شیرهای فشاری زماندار
* استفاده از شیرهای ترموستات
* استفاده از شیرهای پدالی
3. اصلاحات تاسیسات و تجهیزات بهداشتی
* جمع آوری آب باران
* بازچرخانی و استفاده مجدد از آب خاکستری
* استفاده از کنتور مجزای آپارتمانی
* انجام کنترل نشت در شیرهای آب و سیستم شبکه ای آب داخل منزل
* انجام کنترل نشت فلاش تانک با افزودن مواد رنگی
* کاهش حجم فلاش تانک های حجیم
* عایق بندی لوله های آب گرم و سرد
* اصلاح طراحی سیستم لوله کشی ساختمان
* استفاده از نشانگر میزان مصرف آب
* استفاده از زمان سنج دوش
4. اصلاحات رفتاری و فرهنگ سازی
* استفاده حداکثری از حجم ماشین لباسشویی
* استفاده از ماشین ظرفشویی با راندمان بالا
* عدم تخلیه زباله های خشک به فاضلابرو ها
* کاهش زمان استحمام
* بازرسی دوره ای کولرهای آبی
* استفاده از گونه های گیاهی کم مصرف و متناسب با اقلیم
* پرهیز از آب پاشی خیابان ها و پیاده روها و شستشوی ماشین با شیلنگ آب
* ژل آبیاری ذخیره کننده آب
* تکنیک های آبیاری فضای سبز