جهاد نواب از سعدآباد تا فلسطین

 

سید مجتبی میرلوحی نهرانی ملقّب به نواب صفوی در سال ۱۳۰۳ در محله خانی آباد تهران چشم به جهان گشود. نواب صفوی روحانی شیعه و بنیانگذار و رهبر جمعیت فدائیان اسلام بود. ایشان دروس حوزوی مانند فقه و اصول، تفسیر قرآن و اصول سیاسی و اعتقادی را در تهران و سپس در نجف فرا گرفت. از علامه امینی و سید حسین طباطبایی قمی به عنوان اساتید وی در حوزه علمیه نجف یاد شده است.

 

پدر نواب صفوی روحانی بود اما با اجبار حکومت رضاشاه پهلوی مجبور شد لباس روحانیت را درآورده و به وکالت در عدلیه مشغول شود. گفته شده که در همین کسوت، روزی با علی اکبر داور وزیر وقت عدلیه درگیر و در پی آن به سه سال زندان محکوم می‌شود.

 

بعد از گذشت سه سال سید جواد فوت کرده و جنازه‌ او از زندان به خانواده‌اش تحویل داده می‎شود. سرپرستی سید مجتبی که در این زمان نه‌ سال‌ داشت بر عهده دایی‌ او سید محمود نواب صفوی که او‌ نیز‌ در‌ عدلیه کار می‌کرد قرار می‎گیرد.

 

نواب صفوی تحصیلات ابتدایی را در‌ مدرسه‌ حکیم‌ نظامی و دوره متوسطه و علوم جدید را در مدرسه صنعتی آلمانی‎ها آموخت، و در کنار دروس‌ جدید به تحصیل‌ علوم‌ حوزوی در مدرسه مروی و مسجد قندی خانی‌آباد پرداخت.

 

نواب صفوی پس از ایجاد نا آرامی‌های سیاسی بر علیه حکومت در مدرسه صنعتی آلمانی‌ها به آبادان رفته و در شرکت‌ نفت‌ استخدام گردید. وی در آبادان نیز با اعتراض به‌ اهانت‌ یک‌ انگلیسی به کارگر ایرانی، شورشی برپا کرد و در پی آن از شرکت نفت به طور مخفیانه بیرون آمده و راهی حوزه علمیه‌ نجف‌ اشرف شد.

 

تاریخ این مهاجرت باید در فاصله سال‌های ۱۳۱۹-۱۳۲۱ش بوده باشد، تحصیل وی در این شهر، سه سال و نیم به طول انجامید و در حین درس خواندن برای تامین زندگی خود کار می‌کرد و نقل شده است که در این دوران از وجوهات‌ شرعی‌ استفاده نمی‌نمود.

 

در این تاریخ، آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی محوریت حوزه نجف را داشت. نواب در مدرسه بزرگ آخوند خراسانی حجره‌ای گرفت و مطابق با برخی منابع نزد استادان مشهوری مانند علامه امینی (صاحب‌ الغدیر)، آیت‌الله سید حسین طباطبایی قمی و آیت‌الله شیخ محمد تهرانی به تحصیل فقه، اصول، تفسیر قرآن و مباحث اعتقادی پرداخت.

 

یکی از همراهان سید مجتبی در این دوره،‌ سید اسدالله مدنی بود‌ که گفته بود؛ نواب بیشترین بهره علمی را در نجف از علامه امینی برده است.

 

 

قدرت و جاذبه در کلام: ایشان در برخوردهای اجتماعی، همانند کیمیاگر، مس وجود آدمیان را به طلا تبدیل می کرد. قدرت بیان، حق گویی، افتادگی و یک رنگی اش، حالت خاصی داشت. او به هر چه می گفت، عمل می کرد. اگر کسی به حرف هایش گوش می داد، تحت تأثیر قرار می گرفت.

 

در زندان ها با اینکه برای نواب، زندان بان های خشن و بداخلاقی می گذاشتند، ولی رفتار، مناجات، نماز شب و ذکر مداوم او به گونه ای بود که حتی زندان بان ها را نیز تحت تأثیر قرار می داد.

 

احترام گذاشتن به مادر: همسر شهید نواب صفوی می گوید: «آقای نواب در آخرین ملاقاتمان با ایشان، مانند همیشه باادب و احترامِ خاصی از مادرشان احوال پرسی کردند و گفتند که مادر جان! اجازه بدهید من پاهایتان را ببوسم. مادر ایشان بسیار ناراحت بود و به شدت گریه می کرد و می گفت: ای کاش من می مردم و این روزگار را نمی دیدم.

 

آقای نواب ایشان را تسلّی داد و گفت: من دوست دارم شما شجاع باشید، مثل آن مادری که در صدر اسلام، چهار پسرش در یکی از غزوات به شهادت رسیدند و آن زن با شجاعت و افتخار نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفت و عرض کرد: من مفتخرم که چهار پسرم در رکاب شما به شهادت رسیدند».

 

نماز خواندن: نماز او در حقیقت، سفر به دنیای دیگر بود. کار و تلاش و فعالیت های خسته کننده، هرگز او را از راز و نیاز و نیایش نیمه شب باز نمی داشت. نواب صفوی از جمله راهیان شب و قهرمانان روز در میدان کارزار بود. او خود می گفت: «به خدا سوگند، هر وقت صدای «اللّه اکبر» مؤذن به گوشم می رسد، احساس می کنم دنیا در چشمانم رنگ می بازد و بی ارزش می شود و دیگر جز قدرت و عظمت خداوند چیزی را حس نمی کنم».

 

 

نواب از پیشتازان مبارزات مسلحانه علیه حکومت پهلوی بود. با ظهور احمد کسروی نواب صفوی جهت مبارزه با تفکرات او از نجف به ایران آمد. قتل کسروی، عبدالحسین هژیر، علی رزم‎آرا و حسین علاء از جمله فعالیت‎های سیاسی و مبتنی بر عقاید مذهبی نواب صفوی و فدائیان اسلام به شمار می‎رود. برخی از نویسندگان تاریخ معاصر، تلاش‌های نواب صفوی و یارانش را در پیروزی جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران موثر دانسته‌اند.

 

مخالفت با اقدامات دولت دکتر مصدق به دلیل عدم عمل به احکام اسلامی از دیگر فعالیت‎های وی بود که حبس را برای سید مجتبی در پی داشت. کتاب «جامعه و حکومت اسلامی» از آثار نواب صفوی است.

 

وی در دوران فعالیت سیاسی خود سفرهایی به اردن و مصر داشت که طی آن در دانشگاه الازهر سخنرانی کرده و با ملک حسین پادشاه اردن ملاقات داشته است.

رهبر فدائیان اسلام و برخی از یارانش در ۲۷ دی ۱۳۳۴ش توسط رژیم پهلوی اعدام شدند.

 

زندگی شهید نواب صفوی از همان آغاز با نماز و قیام و بندگی خدا و نفی خداوندگاران زر و زور و تزویر همراه بود. او سیدی از خاندان علی بن ابی طالب علیه السلام و میراث دار قیام حسین شهید علیه السلام بود. او چون بلال بانگ اذان برداشته و میله های آهنین زندان را در هم شکسته بود. ابوذر بود و به طواف معبود نشسته، در طواف خویش بانگ لا اله الاّ اللّه بر زبان داشت. او مالک اشتر بود و منشور حکومت در دست داشت.

 

نواب، به منظور جبران خون شهیدان نهضت مشروطه مشروعه مردم را به قیام توابین می خواند. او رهبر نهضت خون خواهی خون شهیدانی چون آیات شهید شیخ فضل اللّه نوری، آقا نوراللّه اصفهانی و سیدحسن مدرس بود. او می خواست دولت انقلابی علوی را در سراسر ایران اسلامی بگستراند؛ اما افسوس که شب پرستان به وی فرصت ندادند.

 

 

هنگامی که جنگ در فلسطین بین اعراب و یهود به خطرناک ترین مراحل خود رسیده بود، و اخبار دل خراشی از وضعیت مسلمانان آن دیار به گوش می رسید، با تلاش فراوان نواب صفوی و یاران فداکارش، قریب پنج هزار نفر برای اعزام به فلسطین نام نویسی کردند و اعلامیه ای با این مضمون ازطرف فداییان اسلام صادر شد:

 

 

 

بعد از پایان جنگ جهانی دوم، بیت المقدس از سوی ابرقدرت ها به عنوان پایگاه یهود در خاور میانه انتخاب شد تا یهودیان با تشکیل حکومت یهود در سرزمین سبز فلسطین به سرزمین موعود خویش دست یازند. این رویا زمانی به تحقق می پیوست که صدها مسلمانْ آواره و کشته می شدند. ابتدای کار با خرید زمین و خانه و سپس با بمب گذاری و ایجاد وحشت، مردمِ مسلمانِ سرزمینِ مقدسِ فلسطین را از خانه و کاشانه خویش بیرون کردند. بدین ترتیب دانشمندان و بزرگان جهان اسلام برای مقابله با انتقال اراضی مسلمانان به یهودی ها اقدام به تشکیل کنگره بزرگ اسلامی در شهر بیت المقدس نمودند.

 

شهید نواب صفوی یکی از فعالان این کنگره بزرگ بود. وی به نمایندگی از ملت ایران در این کنگره عظیم از مبارزات مردم فلسطین حمایت نموده، سیاست صهیونیستی انگلستان را به شدت محکومت نمود که مورد تحسین سایر شرکت کنندگان قرار گرفت.(۵)

 

 

شهید نواب صفوی، بزرگ مرد عرصه جهاد و شهادت بود. درباره شهامت و رشادت وی آورده اند: نواب صفوی وقتی با هفتاد تن از میهمانان کنگره بزرگ اسلامی فلسطین برای تماشای بخش اشغالی قدس می روند، یک مرتبه روی سنگی قرار گرفته، عبایش را به کناری می اندازد و با لحنی آمرانه همراهان را به نماز در مسجد مخروبی که در یک کیلومتری شهر قدس قرار دارد، می خواند. وی می گوید: «هر کس آماده شهادت است همراه ما شود». آن گاه عبا بر دوش انداخته و راه می افتد و دیگران با ترس و تردید از پی او روان می شوند. سربازان اسرائیلی، مسلح، دست روی ماشه مسلسل ها، از کار سید بزرگوار حیرت می کنند. نواب به مسجد می رسد. اذان می گوید و به نماز می ایستد. تمامی اعضای کنگره به وی اقتدا می کنند و با طمأنینه و وقار نماز می خوانند و بعد از مدتی، به جایگاه خویش بازمی گردند.

 

 

شهید نواب صفوی، هیچ گاه فریضه امر به معروف و نهی از منکر را فراموش نمی کرد. او حتی در ملاقات هایش با بزرگان و احیانا پادشاهان، از فرصت استفاده می کرد و آنان را اندرز می داد. گویند: پس از به پایان رسیدن کنگره بزرگ اسلامیِ فلسطین در سال ۱۳۵۰ ق، ملک حسین پادشاه اردن از اعضای کنگره دعوت می کند تا ساعتی با آنها باشد. شهید نواب صفوی که از کارنامه دست نشانده اجانب آگاهی داشت، با هیبتی شکوهمند بر وی وارد شده، می گوید: «من هرگز با هیچ پادشاهی ملاقات ننموده ام، اما چون تو سیّد هستی و از فرزندان رسول خدایی، برای نصیحتت آمدم. ای پسر عمو، اگر کاشتن گندم بر پشت بام خانه ها، رفع احتیاج از بیگانه می کند بهتر است به آن کار اقدام کنی؛ نه این که دست گدایی به سوی دشمنان اسلام دراز کنی ... تو باید از فلسطین دفاع کنی».

 

 

نهضت اسلامی و انقلابی فداییان اسلام که بر محور شرع مقدس اسلام شکل گرفته بود، در همان زمان و بعد از آن نتایج فراوان برای مردم شریف ایران اسلامی به ارمغان آورد. فداییان اسلام مردم را از خطرهایی که دین مقدس اسلام و منافع ملّی مردم ایران را تهدید می کرد، آگاه کردند و در اندک زمان موجی از حرکت های مردمی را در سراسر کشور به وجود آورند. فداییان اسلام ضمن دعوت جوانان به اقدام بر ضد نظام نامشروع پهلوی و نهادهای ضد دین موفق شدند تا به مبارزه، شکل عقیدتی و مکتبی دهند و شکاف و ناهماهنگی میان نیروهای مبارز و ستم ستیز را از بین ببرند و مبارزه را در مسیر اصلی آن، یعنی مبارزه با طاغوت و دیکتاتوری، هدایت کنند.

 

 

شهید نواب صفوی از چهره های شاخص ضد استعمار به شمار می رود. وی از همان ابتدا ضمن مبارزه علیه نظام و دربار، مبارزه با استعمار و اجانب را سامان بخشید و همواره در محافل دینی، سیاسی و اجتماعی آفت ها و پیامدهای استبداد و استعمار را برای مردم بیان می کرد و قاطعانه و بی پروا در برابر استعمارگران و مزدوران داخلی شان موضع می گرفت.

 

نواب با صراحت تمام دیدگاه خویش را درباره بیگانگان چنین اعلام می کرد: «خون های پاک برادران مسلمان ما، فرزندان اسلام و ایران، با هیچ بیگانه ای، چه شمالی و چه جنوبی، راه آشنایی ندارد و آن کس که به بیگانه تکیه کند، فرزند اسلام و ایران نیست».

 

 

نظام سرکوبگر و تحت سلطه شاه در ادامه سیاست های ضد دینی و مردمی خود، نه تنها به توصیه ها و هشدارهای گروه انقلابی فداییان اسلام به رهبری نوّاب صفوی توجّه نکرد، بلکه با سرکوب هر چه بیشتر مردم و زندانی کردن و شکنجه دادن و اعدام شخصیت های با نفوذ و مبارز، بی رحمانه ترین شیوه ها را برای فرونشاندن خشم و اعتراض ملّت هشیار و فهیم ایران اسلامی به کار برد. بدین ترتیب شهید نواب صفوی چاره ای ندید جز آن که از روش های انقلابی برای مبارزه با نظام ستم پیشه و ضدمذهبِ پهلوی بهره ببرد. اعدام های انقلابی افراد فاسد و وابسته به بیگانگان، چون احمد کسروی، رزم آرا و هژیر را می توان در راستای اقدامات انقلابی نیروهای ایثارگر و مجاهد فداییان اسلام تحلیل و ارزیابی نمود.

 

 

شهید نواب صفوی، روحانی برجسته و منحصر به فردی بود که با اخلاق و رفتار حکیمانه خویش مردم را تحت تأثیر قرار می داد و آنان را شیفته دین مقدس اسلام می نمود. یکی از شخصیت هایی که شیفته اعمال و رفتار رهبر فداییان اسلام شد و اسلام آورد یوسف خباء، خبرنگار لبنانی و مسیحی، بود. وی در این باره می گوید: «من بعد از ملاقات و مذاکره با نواب صفوی مسلمان شدم. او جسم نحیفی داشت امّا روح بزرگی بر این جسم نحیف حکومت می کرد. گویی می خواست تمام دنیا را در میان روح خویش و در میان پنجه های پرقدرت خود هضم نماید».