به گزارش پایگاه تخصصی مسجد، امر به معروف و نهی از منکر، فریضهای است که تا میزان اهمیت آن برای مومن مشخص نشود، نمیتواند همچون دلیل اجبار کنندهای او را به سمت انجامش سوق دهد. لذا دانستن اهمیت این فریضه اشتیاق به انجام آن را بیشتر میکند. اهمیت امر به معروف و نهی از منکر متاسفانه در جامعه ما مورد غفلت واقع شده است. لذا باید معرفت خود و افراد را نسبت به آن افزایش داد. در این باب گفتگویی با امام جماعت مسجد امام حسین(ع) شهرک ابوذر و استاد حوزه علمیه انجام داده ایم که در ادامه میآید.
حجت الاسلام عبداللهی سالها در این زمینه تحقیق کرده و تحقیقاتش شامل بررسی آیات و روایات و تحقیقات میدانی و مردمی میشود.
اهمیت امر به معروف و نهی از منکر از منظر آیات و روایات در چیست؟
در باب اهمیت امر به معروف و نهی از منکر آیه و حدیث بسیار است و شاید همین بس باشد که امام حسین(ع) در این راه به شهادت رسیدند و آن را هدفی برای مبارزه با یزید و یزیدیان معرفی کرد. اهمیت این فریضه به اندازهای است که حتی هدف تشکیل حکومت در اسلام، در راستای تحقق این امر است. خداوند در قرآن در در سوره حج آیه 41 میفرماید: «الَّذینَ إِن مَکَّنّاهُم فِی الأَرضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّکاةَ وَأَمَروا بِالمَعروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنکَرِ وَلِلَّهِ عاقِبَةُ الأُمورِ؛ همان کسانی که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا میدارند، و زکات میدهند، و امر به معروف و نهی از منکر میکنند، و پایان همه کارها از آن خداست!». کسانی را که در زمین آنها را تمکین و به آنها قدرت بخشدیم، کسانی که میتوانند تشکیل حکومت بدهند، وظایفی دارند، باید نماز را برپا کنند، زکات بدهند و امر به معروف و نهی از منکر بکنند.
با تفسیر این آیه شریفه مشخص میشود که حکومت هدف غایی نیست بلکه وسیلهایست برای امر به معروف و نهی از منکر. همچنین در آیه 104 سوره عمران خداوند میفرماید: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ؛ و باید از میان شما گروهى باشند که مردم را به نیکى فراخوانند و آنان را به کار پسندیده وادارند و از کار زشت و نکوهیده نهى کنند. اینانند که نیکبخت خواهند بود». از این آیه شریفه معلوم میشود دعوت به خیر، معنای وسیعتری غیر از امر به معروف دارد.
برخی معتقدند ما در اجتماع طوری رفتار میکنیم که این رفتار خود باعث جذب و امر به معروف میشود. آیا این جمله صحیح است؟
این جمله نمی تواند بیانگر اجرای امر به معروف و نهی از منکر باشد. این امر را میتوان به «دعوت» تفسیر کرد.
در دعوت به خیر دیگر بحث گناه و دوری از آن نیست. به عنوان مثال، رفتار و گفتار شما میتواند در مقام عمل صالح دعوت به خیر کند. امام صادق(ع) میفرمایند: «کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ ؛ مردم را عوت کنید با غیر زبانهایتان». اما اینگونه دعوت را نمیتوان به امر به معروف و نهی از منکر تفسیر کرد.
با این تفسیر امر به معروف و نهی از منکر دارای خصوصیاتی است که رفتار را هم در ذیل خود دارد. این شرایط از منظر قرآن و روایات کدامند؟
از بین فرائض و واجبات الهی امر به معروف و نهی از منکر از یک خصوصیت منحصر به فرد برخوردار است. برپا داشتن تمام فرائض برای امر به معروف و نهی از منکر است. به برکت این فریضه است که بسیاری نمازخوان میشوند، به مکه میروند، جهاد میکنند و سایر فرائض را برپا میکنند و به این دلیل است که در باب اهمیت این فریضه ائمه هدی(ع) احادیث بسیار گفتهاند. همانطور که امام باقر(ع) میفرمایند: «انَّ الاَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْىِ عَنِ الْمُنْکَرِ فَرِیضَهٌ عَظِیمَهٌ بِها تُقامُ الْفَرایِضُ؛ امر به معروف و نهى از منکر دو فریضه بزرگ الهى است که بقیّه فرایض با آن ها بر پا مى شوند». همچنین امام علی(ع) همه کارهای نیک از جمله جهاد در راه خدا را در برابر امر به معروف و نهی از منکر قطرهای در برابر دریا معرفی میکنند.
در بحث فقهی و کلامی نیز احکام آن این فریضه حکایت از اهمیت آن دارد. به طوریکه اگر یک مسلمان از روی علم، منکر یکی از ضروریات دین همچون امر به معروف و نهی از منکر شود و این امر به انکار وحدانیت خداوند متعال بیانجمد، تقریباً بر اساس حکم تمام فقها؛ اگر مرد باشد او را مهدور الدم و اگر زن باشد او را حبس میکنند که به وقت آزادی باید توبه کند. احکام بسیار دیگری در این باب وجود دارد. احکام دقیقی که اگر افراد به آن آگاه شوند در درون آنها انقلابی ایجاد خواهد شد.
آیا اجرای این فریضه الهی نیازمند شرایط خاصی است؟
در باب اجرای این فریضه الهی باید بیشتر تأمل داشت به طوریکه بسیاری از مردم با شنیدن عبارت امر به معروف و نهی از منکر ابراز بیتفاوتی و گاهاً انزجار میکنند. بسیاری از افراد نسبت به این فریضه یا مرعوب هستند یا محجوب. بسیاری از افراد از امر کردن به معروف و یا نهی از منکر خجالت میکشند. حتی در خانواده خود نیز به این امر ورود نمیکنند. با فرض بر اینکه این عذر را موجه بدانیم که قطعاً موجه نیست، در دو مورد هیچ کسی عذرش برای انجام این فریضه موجه نیست. اول انکار قلبی است.
حداقل کاری که یک فرد نسبت به یک منکر میتواند انجام دهد انکار قلبی است. یعنی با دیدن فعل بد و ناروا کمی ناراحت، منقلب و آزرده شود و اخم و نفرت چهره اش را فرا بگیرد. دوم امر به معروف نسبت به خانواده است. در برابر خانواده نه رعب و نه حجب محلی از اعراب ندارد زیرا که، مگر میشود انسان برای خانواده، فرزند و همسرش بدی بخواهد. همانطور که تمام هم و غم خود را برای سلامت جسم و روح خانواهاش میگذارد نسبت به امر به معرف نهی از منکر آنها نیز باید دغدغهمند باشد.