به گزارش پایگاه تخصصی مسجد، آیت الله سید محمود هاتف قوچانی از از ائمه جماعات با سابقه در تهران است که به واسطه سال ها درس و بحث در نجف اشراف ویژه ای به مسایل فقهی و روایی دارد. او که بزرگترین افتخار خود را تصحیح آثار امام خمینی در دوران تبعید ایشان در نجف و مراوده مداوم با ایشان می داند، خاطره ای از رهبر کبیر انقلاب اسلامی نقل می کند که شاید پیش از منتشر نشده است و برگ زرین دیگری از شخصیت کم نظیر او را عیان می سازد. تلاش های عالمانه او در تصحیح جواهر بویژه در تطبیق روایات، رسیدگی به امور ائمه جماعات در مرکز و بیش از سه دهه خدمت در مسجد از دیگر خدماتی است که او از خود به یادگار گذاشته است.
مشروح گفتگوی ما با آیت الله سید محمد هاتف قوچانی، امام جماعت مسجد الرسول سعادت آباد را می خوانید:
لطفا خلاصه ای از سوابق تحصیلی و فعالیت های علمی خود را بیان کنید.
پدر بنده در زمان رضا خان بعد از حادثه مسجد گوهر شاد به نجف رفتند و من هم در همان نجف متولد شدم. پدر درباره معاشرت من با فضای بیرون خانه بسیار سخت گیر بودند. به خاطر همین دروس ابتدایی را نزد پدر و مادرم آموختم و مدرسه نرفتم. حدود هفت یا هشت سالگی مشغول دروس حوزی و جامع المقدمات و دیگر منابع ابتدایی شدم و پس از مدتی آماده شرح لمعه شدم. وقتی به بلوغ رسیدم ابوی لمعه را با من شروع کردند. در آن زمان متن لمعه چاپ نشده بود و من متن را می نوشتم و هر روز مقداری از آن را حفظ می کردم و برای فراموش نکردن هر روز بعد از نماز صبح مرور می کردم. در همان زمان مرحوم ابوی تصحیح جواهر را بر عهده گرفته بود و بنده هم در استخراج روایات جواهر کمک کردم. پیدا کردن منابع روایات جواهر بسیار پیچیده بود بنابراین مسئله حفظ لمعه کنار گذاشته شد. به خاطر همان ماجرا من اشراف خوبی بر روی روایات شیعه و سنی پیدا کردم. این کار تا جلد 21 جواهر الکلام ادامه پیدا کرد و بعدها هم بنده آن را کامل کردم.
همانطور که اشاره کردم درس سطوح حوزه را نزد ابوی گذراندم و در 17 سالگی تمام کردم و برای درس خارج هم نزد آیت الله خویی رفتم و 16 سال از درس ایشان بهره بردم. آن زمان آیت الله سیستانی و آیت الله باقر صدر و خیلی از بزرگان دیگر نزد ایشان می آمدند.
آشنایی ما با امام خمینی (ره) زمانی بود که ما در تابستانی قم رفتیم و با ابوی خدمت ایشان رسیدیم. در سال 1343 که امام به عراق و نجف آمدند همان شب اول خدمت ایشان رسیدیم. در ادامه آشناییمن تصحیح تحریر الوسیله امام را بر عهده گرفتم و بارها برای بررسی اشکالات نزد ایشان می رسیدم.
در همان روزها امام(ره) به واسطه محبتی که به من داشتند مسئولیت چاپ و تصحیح همه کتاب های علمی شان را بر عهده من گذاشته بودند. ایران که آمدیم مشغول کارهای مردمی و اجتماعی شدیم و از آثار علمی فاصله گرفتم. خلاصه اینکه عمر ما این گونه در نجف گذشت تا اینکه انقلاب اسلامی رخ داد. بعد از اینکه ما را تعقیب کردند مجبور شدیم از عراق به ایران بیاییم. بنابراین از سال 58 ایران آمدیم و من دیگر از مسایل حوزوی در ایران محروم شدم. البته در نجف من علاوه بر تحصیل درس های مختلفی هم می دادم.
زمانی که به تکلیف امام(ره) در عقیدتی سیاسی ارتش حضور پیدا کردم برخی روحانیون آنجا درخواست کردند که اجازه دهیم صبح ها درس برویم و بعدش سر کار بیاییم. ملاحظاتی وجود داشت بخصوص درباره نظم کار در ارتش به خاطر همین با این موضوع موافقت نکردم.
به خاطر همین حتی زمانی که در ارتش بودم از مسائل علمی دور بودم البته الان برخی از دانشجویان مقاطع عالی دانشگاه امام صادق(ع) درس فوق العاده ای را با من می گذرانند.
زمانی که در مرکز آموزش مدیریت دولتی بودم فرمان حضرت علی(ع) به مالک را بصورت یک کتاب درآوردم تا به عنوان یک متن آموزشی در کلاس های مدیریت تدریس شود.
از سالهایی که از نزدیک در خدمت امام خمینی بودید خاطره ای هم دارید؟
رابط چاپ کتابتحریر الوسیله در تهران حاج آقا مجتبی تهرانی بود و اولین ارتباط و آشنایی من با ایشان هم در همان سال رخ داد. امام عنوانی را برای کتاب مشخص کرده بودند اما روزی حاج آقا مصطفی خمینی به همراه حاج آقا مجتبی تهرانی نوشته ای را به من دادند که پشت جلد کتاب بزنم. بعد از چاپ کتاب روزی از منزل امام خمینی(ره) سراغ من آمدند و من نزد ایشان رفتم. ایشان به عنوانی که پشت کتاب طلاکوب شده بودند و نوشته بود «زعیم حوزه های علمیه»اعتراض کردند و گفتند که من طلبه ای بیشترنیستمو این نشان دهنده روح بزرگ امام بود. بعد هم دستور دادند که همه کتاب ها جمع شود و از بین برود که من پیشنهاد دادم جلد اینها را عوض کنیم که ایشان پذیرفتند.
من در دوران مختلف مراجع زیادی را دیدم اما در طول هزاران باری که من خدمت امام(ره) رسیدم هیچ انانیت و هوای نفسی در ایشان ندیدم، امام در واقع یک چهره بی نظیر بود.
ماجرای امام جماعت شدن شما از کجا شروع شد؟
ایران که آمدیم علامه تهرانی امام جماعت مسجد قایم واقع در خیابان سعدی بودند و ایشان پافشاری داشتند که من امام جماعت آن مسجد شوم تا نهایتا من پذیرفتم و از سال 58 تا سال 70 آنجا بودم و بعد هم که این مسجد الرسول سعادت آباد رسول آمدم.
ویژگی های یک امام جماعت طراز را چه می دانید؟
اولین مطلب درباره امام جماعتی این است که امام جماعتیا باید مسئولیتی را قبول نکند و یا اگر قبول می کند حق آن را ادا نماید.مسجد داری شرایط زیادی دارد.امام جماعت باید اول از همه به حضور دائم و اول وقت در مسجد مقید باشد. من تقریبا به این مسئله ملتزم هستم. و به خاطر همین همیشه از سفرهای جانبی محروم بودم همیشه سفر کم می روم و اگر یک امام جماعت را به عنوان نایب بگذارم حتما فرد شایسته و محترمی را انتخاب می کنم. من از سال های 70 که به این مسجد آمدم مگر اتفاق خاصی و یا سفر ضروری پیش آمده وگرنه نماز جماعت سه وعده را ترک نکردم.
مسجدی درطراز اسلامی چه امکاناتی باید داشته باشد؟
زمانی که در مرکز رسیدگی به امور مساجد و در خدمت آیت الله انواری بودم به مساجدی که در حال ساخت بود سفارش می کردم که در کنار مسجد امکانات دیگری هم بنا به ضرورت زمانه ساخته شود. مسجدی که می خواهد تاسیس شود حتما باید صندوق قرض الحسنه، کتابخانه عمومی، سالن ورزشی، مهد کودک، کانون فرهنگی و منزل برای امام جماعت داشته باشد.
مسکن برای امام جماعت ضروری است و سبب می شود امور مساجد بتواند روحانیون را از قم و یا سایر شهرستان ها جذب کند. مسجد باید روی پای خودش بایستد.
با توجه به اینکه در دوره های قبل در امور مساجد مسئولیت داشتید آیا توصیه و یا خاطره ای از آیت الله انواری به یاد دارید؟
یادم نمی رود زمانی که در امور مساجد در خدمت آیت الله انواری بودم این نکته را به ائمه جماعات گوشزد می کردند که امام جماعت یا مسجدی را قبول نکند و یا اگر قبول کرد تعطیلی معنایی ندارد. آیت الله انواری تاکید می کرد امام جماعت باید خوشتیپ باشد و مردم را جذب کند.
برای نوجوانان و جوانان چه برنامه هایی دارید؟
ما در این مسجد برای ارتباط با مدارس برنامه های هفتگی داریم. برای جوانان هم در تابستان اردوهایی دائر می کنیم. همه اینها برای روشن نگه داشتن چراغ مسجد است. تنگ نظری است اگر احیانا جوانی را به خاطر ظاهر متفاوت او در مسجد نپذیریم.
امام جماعت در برخورد با مردم باید چه نکاتی را رعایت کند؟
امام جماعت باید سفینه النجاه باشد نباید برخی گروه ها را با استقبال پذیرفت و برخی را طرد کرد. من هیچگاه در مسجد موضع گیری نکردم زیرا مسجد به هیچ گروه خاصی اختصاص ندارد در مسجد ما همه گروه ها و اقشار حضور دارند.نباید یک امام جماعت با تنگ نظری برخی را از مسجد دور کند. البته مسایل فرهنگی باید صد در صد زیر نظر امام جماعت باشد.
وضعیت حضور بانوان در مسجد شما چگونه است؟
ما در مسجد محیط خوبی را برای بانوان فراهم کردیم و به خاطر همین استقبال خوبی می شود.
اگر برنامه قرآنی خاصی در مسجد برگزار می شود لطفا توضیح دهید.
شب ها بعد از نماز عشا یک صفحه از قرآت تلاوت می شود و از آن آیاتی که مناسب هست تفسیر می گویم غیر از شبهای جمعه که دعای کمیل است. از بین تفاسیر تفسیر نمونه هم روان است و هم جمع و جورکه می تواند برای ائمه جماعات مناسب باشد.
به نظر شما کارکردهای اولویت دار مسجد بعد از اقامه نماز چیست؟
ائمه جماعات اگر ملتزم شوند بین دو نماز چند مسئله احکام بگویند برای مردم مفید است. مردم تشنه مسائل فقهی هستند و البته برای این کار باید مطالعه داشت. امام جماعت باید مسائلی که مورد اتفاق همه مراجع هست و مردم به آن مبتلا هستند را برای مردم بیان کند.
همچنین امام جماعت باید مردم را به مسائل اخلاقی و اجتماعی سفارش کند و از مسایل حزبی و جناحی پرهیز کند چون اختلاف نظر و سلیقه طبیعی است و افراد را باید به مسایل انسانی دعوت کند و از کشاندن مردم به مسایل حاشیه ای پرهیز نماید. امام جماعت نباید به طرف خاصی گرایش پیدا کند. امام جماعت باید مردم را باید از اتهام زنی و کنجکاوی و تجسس بیهوده باز دارد. همچنین نباید هر چیزی را که به گوشش رسید برای مردم بیان کند.
چه مدلی را برای تامین هزینه های مسجد مطلوب می دانید؟
در قدیم که مسجد مردمی محض بود مردم کمک می کردند اما امروز باید در کنار مسجد موقوفات و مستغلاتی احداث شود تا هم هزینه خادم و کارکنان پرداخت شود و هم اینکه اگر پولی ماند کمکی به امام جماعت شود. قدیم ها می گفتند دو قشر روحانی و آموزش و پرورش در جامعه محرومترین هستند. البته نباید مستغلات و مغازه ها فروخته شود اگر فروخته شود و با پول آن مسجد ساخته شود ارزشی ندارد و کار مسجد لنگ می ماند. باید با پول اجاره، مسجد را اداره کرد.
موضوع مهم دیگر اینکهائمه جماعات در شهرستان ها شهریه ندارند واگر مسجدموقوفه ای نداشته باشد ائمه جماعات تحت فشار قرار میگیرند. اگر مسجد خودش هزینه هایش را تامین کند مردم هم که کمک نکنند اتفاقی نمی افتد.
چه توصیه برای برگزاری صحیح مراسم و مناسبت ها در مساجد دارید؟
اگر در مساجد جشنی هست باید در حد معمول و با متانت برگزار شود. در مسجد ما چند موردی پیش آمد که من به مداحان اشتباهاتشان را تذکر دادم. البته مقام معظم رهبری در این زمینه همه تذکرات لازم را گوشزد کرده اند.
مراسم ختم در مسجد ما با قرائت قرآن و سخنرانی انجام می شود. در طول این سال ها یک یا دو بار اتفاق افتاده که صاحب ختم در خواست کرده است مراسم سخنران نداشته باشد.
فعالیت های مرکز رسیدگی به امور مساجد را چگونه ارزیابی می کنید؟
الان نسبت به زمانی که ما در امور مساجد در خدمت آیت الله انواری بودیم اوضاع از نظر بودجه و امکانات خیلی تغییر پیدا کرده و حقیقتا باید از حجت الاسلام و المسلمین حاج علی اکبری تشکر کرد. اما هنوز با آنچه که هدف غایی است فاصله داری و نمی دانم رسیدن به آنجا چقدر امکان پذیر باشد چون مشکلات زیادی سر راه وجود دارد. در حال حاضر نزدیک به دو هزار مسجد داریم اما دو هزار امام جماعت مطلوب در تهران نیست. تامین این تعداد امام جماعت هم هزینه زیادی می طلبد، ابتدایی ترین چیز مسکن است که خودش هزینه زیادی دارد.
چه پیشنهاد و یا توصیه ای به امور مساجد در پیشبرد اهداف دارید؟
امور مساجد نسبت به گذشته در انجام تکالیفش خیلی پیشرفت کرده است اما از همان زمان های قبل همنقاط ضعفی وجود داشت. مهمترین آن به عدم امکان تامین زندگی ائمه جماعات بر می گردد. در گذشته وجوهات از طریق ائمه جماعات و روحانیون محلی به مراجع می رسید اما در حال حاضر به خاطر دفاتر مراجع تقلید در شهرها زندگی روحانیون لنگ شده است. البته من خودم شخصا نیاز به وجوهات ندارم و ذره ای هم در وجوهات دخل و تصرف نمی کنم اما همه این گونه نیستند و امور مساجد باید با دفتر مراجع صحبت کند که واسطه ائمه جماعات حذف نشود. زمانی امام خمینی (ع) می فرمودند بیان زیاد مسایل در رساله باعث می شود ارتباط مردم با ائمه جماعات و روحانی ها کم شود. بنابراین مرکز باید این مسائل را با دفتر مراجع مطرح کند.