سه شنبه / ۱۳ تیر ۱۳۹۶ / ۱۰:۵۲
سرویس : اجتماعی
کد خبر : ۲۸۸۶۵
گزارشگر : سید پویان حسین‌پور
مقاله؛

حقوق و وظائف زن در رابطه با مسجد

در احکام عبادی، اجتماعی و سیاسی اسلام بین زن و مرد تفاوتی وجود ندارد چرا که از دیدگاه قرآن معیار سعادت و کمال، ایمان و عمل صالح است و حتی در بعضی موارد زنان الگوی مردان قرار گرفته‌اند (هم از نظر ایمان و هم کفر).

(سه شنبه ۱۳ تیر ۱۳۹۶) ۱۰:۵۲

به گزارش پایگاه تخصصی مسجد، سال 96 هم همچون سال 95 به نام مسجد و بانوان در مرکز رسیدگی به امور مساجد استان تهران نامگذاری شد. حجت الاسلام حاج علی اکبری ریاست مرکز رسیدگی به امور مساجد در خصوص این رویکرد می‌گوید: با اینکه سال 95 رویکرد مسجد حل مسائل و مشکلات بانوان در عرصه مسجد بود و گامهای بزرگی برای رفع این مسائل برداشته شد، اما این موضوع گسترده است و موضوعات بیشتری برای طرح و رفع دارد. لذا سال 96 در این مرکز دوباره با محور مسجد و بانوان آغاز می‌شود. این نوشتار برآن است تا به تاریخچه حضور زنان در مسجد و نقش و جایگاه آنها در مساجد بپردازد.
  

حقوق و وظائف زن در رابطه با مسجد

 مقدمه:

در احکام عبادی، اجتماعی و سیاسی اسلام بین زن و مرد تفاوتی وجود ندارد چرا که از دیدگاه قرآن معیار سعادت و کمال، ایمان و عمل صالح است و حتی در بعضی موارد زنان الگوی مردان قرار گرفته‌اند (هم از نظر ایمان و هم کفر(.

 

مستندات:

مَن عَمِلَ صَالِحاً مِّن ذَکَرٍ أو اُنثَی وَ هُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحیینَّهُ حَیوهً طَیبَهً «نحل آیه 97«

إنَا خَلَقنَاکُم مِن ذَکَرٍ وَ اُنثَی وَ جَعَلنَاکُم شُعُوباً وَ قَبَآئِل لِتَعَارَفُوا إنَّ اَکرَمَکُم عِندَ اللهَ أتقَیکُم    «حجرات 13«

ضَرَبَ اللهِ مَثَلاً لِلًّذِینَ ءَامَنوٌا امرَاَتَ فِرعَونَ « تحریم 11«

وَ مَریمَ ابنَتَ عِمرَ اَنَّ الَّتِی أحصَنَت فَرجَهَا « تحریم 12«

ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً لِلِّذینَ کَفَرُوا امرَاَتَ نُوحٍ وَ امرَاَتَ لوطٍ « تحریم 10«

تاریخچه حضور زنان در مسجد :

الف- قبل از اسلام:

با بررسی تاریخچه حضور زنان در مسجد از منظر قرآن و روایات چنین بدست می‌آید که حضور زنان در مساجد و معابد (همزمان با حضور مردان) در ادیان الهی گذشته امری مشروع و عادی بوده‌ و هیچگونه منعی در این مورد وجود نداشته است، موارد ذیل مستنداتی قرآنی است که این مطلب را اثبات می‌نماید

بعد از نذر مادر مریم و دختر شدن نوزاد نگرانی از جهت ایام حیض وی بود نه از جهت اصل حضور وی. او با اینکه زن بود معاف نشد بلکه مشکل حضور دائمش برداشته شد و احتمال دارد خداوند حضرت مریم را از مشکلاتی که زنان را از حضور در مسجد منع می‌کند پاک کرده‌باشد.

)رَبِّ إنِی نَذَرتُ لَکَ مَا فِی بَطنِی مُحَرَّراً) « آل عمران35«

)رَبِّ إنِی وَضَعتُهَا أُنثَی) « آل عمران 36«

)اِنَّ اللهَ اصطَفاکِ وَ طَهَّرکِ وَ اصطَفاکِ علی نِساءِ العَالَمین)  «آل عمران 42« 

2ساخت محرابی اختصاصی برای حضرت مریم در مسجد

)بنی لها محرابا فی المسجد) « بحارالانوار ج 14 ص 19«

3ایجاد حجاب بین خود (حضرت مریم) و مردان در مسجد

)فاتخزت من دونهم حجابا) « مریم 17«

4 رسیدن دستور مبنی بر عبادت حضرت مریم همراه مردان

)یا مریم اقنتی لربک واسجدی وارکعی مع الراکعین)« آل عمران 37«

5 عبادت حضرت مریم در محراب مسجد :

)کلما دخل علیها زکریا المحراب وجد عندها رزقا ) « آل عمران 37«

6 خروج حضرت مریم هنگام وضع حمل از مسجد که نشان دهنده جواز حضور او در مسجد است چرا که ابتدا باید وارد شده باشد تا سپس جهت وضع حمل خارج شود:

(فاجاءها المخاض الی جزع النخله)«مریم 23» 

ب- در زمان پیامبر (ص:(

در زمان حضرت رسول نیز به مواردی بر‌می‌خوریم که نه تنها نشان دهنده جواز حضور زنان در مسجد بلکه بیانگر اهمیت حضور آنان و اهتمام و رغبت حضرت به این امر است. برخی موارد به شرح ذیل است :

  • برپایی اولین نماز جماعت در مسجد‌الحرام با حضور زن (حضرت خدیجه سلام‌ا.. علیه) که به پیامبر اقتدا کرد. « احکام المساجد ج 2 ص 87«
  • بیعت زنان با پیامبر در مسجد

-3نماز صبح را حضرت زودتر می‌خواندند که تا هوا تاریک است زنان به خانه‌ها برسند.

)ان رسول الله (ص) کان یصلی بغلس فیصرفن نساء المومنین ان لا یعرفن من الغلس (تاریکی( اولا یعرفن بعضهن بعضا) « احکام المساجد ج 2 ص 93«

-4حضور زنان در مسجد ذوقبلتین خصوصا در حادثه تغییر قبله.

در تفسیر المیزان در ذیل آیه تغییر قبله آمده‌است :

)قال رسول الله (ص) : قام الرجال مقام النساء و النساء مقام الرجال(

5-وجود باب النساء در مسجد پیامبر که نشان دهنده رغبت رسول خدا و کثرت حضور زنان است بطوری که باب مخصوص داشتند:

قال رسول (ص) لوترکنا هذا الباب للنساء

)عن ابن عمران ان رسول ا.. علیه و آله قال: لوترکنا هذا الباب للنساء)« احکام المساجد ج 2 ص 93«

6 – شرکت زنان در ساخت مسجدالنبی که زنها شب‌ها سنگ می‌آوردند.

7- اعتکاف همه ساله پیامبر با همسران خود در مسجد و جواز اعتکاف زنان در مسجد.

)لا تباشروهن و انتم عاکفون فی المساجد ) « بقره 187 »

آیه فوق دلیل جواز اعتکاف زنان در مسجد و آداب اعتکاف رابیان می‌کند چون روشن است معتکف نمی‌تواند برای زناشویی خارج شود و زن هم عادتا برای این کار به مسجد نمی‌رود پس لازمه آن حضور زن در اعتکاف است و سنت رسول خدا (ص) هم اعتکاف با همسرانش بوده‌است

8- نبود حایل بین زنان و مردان در مسجد النبی.

حضرت امام صادق (ع) فرمود : ( کن یؤمرن النساء فی زمن رسول الله (ص) ان لا یرفعن رؤوسهن الا بعد الرجال لقصر ازارهن(

و قال علی (ع) کن النساء یصلین مع النبی (ص) و کن ان لایرفعن رؤوسهن قبل الرجال لضیق الازار) « مستدرک ج 6 ص 511 » 

9- عدم منع زنان از حضور در مسجد با وجود کمبود جا در مسجد النبی.(ص(

)و اذا قبل لکم تفسحوا فی المجالس (ای المساجد) فافسحوا)  «11 مجادله«

10- احترام کردن پیامبر از زن خادمه‌ای که مرحوم شده بود و به ایشان خبر نداده ‌بودند که حضرت بعد وقتی متوجه شدند کنار قبر وی رفتند و نماز خواندند.

11- بخشیدن امام جماعت بخاطر عمل همسرش (امام جماعتی که خلط سینه در محرابش وجود داشت بوسیله حضرت عزل شد ولی چون همسر امام جماعت فورا آن را پاک کرد حضرت رسول فرمودند: تو را بخاطر همسرت بخشیدم.(

)عن النبی (ص) : رمی نخامه فی قبله المسجد فلعن صاحبها و کان غائبا فبلغ ذلک امراته فحکت النخامه و جعلت مکانا خلوتا فاثنی رسول الله (ص) علیها لما حفظت من امر زوجها) « مستدرک ج3 ص 376«

12- در مسجد النبی زنان تا محراب پیامبر می‌آمدند و سؤال می‌کردند.

13- سرکشی پیامبر از زنان در مسجد.

)ان النبی انصرف من صلوه الصبح فاتی النساء فی المسجد فوقف علیهن فقال یامعشر النساء تصدقن(..

14- ارتباط مستقیم زنان به رسول خدا (ص) در مسجد مثل الف- گرفتن قبای رسول خدا )ص) توسط زن محتاج ب- گدایی زن در مسجد ج- اظهار بی‌شوهری وی خدمت رسول خدا(ص) د- بول کردن نوزاد در دامن رسول خدا.

15-سرعت نماز رسول خدا )ص) بخاطر گریه نوزاد که معلوم می شود آمدن زن و بچه به مسجد نه اینکه پیامبر را ناراحت نکرده، بلکه بخاطر مادری، جماعت را کوتاه کرده است.

)قال النبی (ص) : انی لاقوم فی الصوه اطول فیها فاسمع بکا فتجوز فی صلوتی کراهیه ان اشق علی امه) « احکام المساجد ج 2 ص 93«

)قال رسول ا.. (ص): انی لاقوم فی الصلوه و انا ارید اطالتها فاسمع بکا الصبی فاتجوز فی صلوتی مما اعلم من شده وجد امه من بکائه) « صحیح بخاری ج 2 ص 202- فتح الباری ج 1 ص 341 « 

16 – حضور مادر حضرت علی (ع) در مسجدالحرام هنگام وضع حمل، او که زنی پارسا بود به مسجد آمده بود در صورتی که اگر منع بود نمی‌آمد. و در این مورد کسی ایشان را سرزنش نکرد بلکه سند افتخار هم شد

17- معاف نشدن زنی از مسجد رفتن زیرا که لباسش سوراخ سوراخ بود و بدنش پیدا بود و به دستور حضرت رسول مامور شد شبها به مسجد بیاید

18- معاف نشدن دو زنی که یک لباس داشتند و مامور شدند به صورت شیفتی به مسجد بیایند.

19- استدلال همسر عمر به حدیث پیامبر در مورد جواز حضور زن در مسجد.

)عن ابن عمر قال: کانت امراه لعمر تشهد صلاه الصبح و العشاء فی الجماعه فی المسجد، فقیل لها: لم تخرجین و قد تعلمین ان عمر یکره ذلک و یغار قالت: و ما یمنعه ان ینهانی؟ قال: ینعمه قول رسول ا.. (( لا تمنعوا اماء ا.. مساجدا..)) متفق علیه) «احکام المساجد ج 2 ص 92«

20- مداوای مجروحان جنگی در مسجد توسط زنی بنام رفیده در زمان حضرت محمد (ص)

)انه کانت توجد بالمسجد خیمه لامرئه یقال لها رفیده و کانت توادی الجرحی)                           « البرایه و النهایه ج4 ص 121 »

21- در داستان ترکوک قائما (سوره جمعه) همه از صف جماعت پراکنده شدند و چند نفر ماندند که در بعضی کتب آمده‌است: دوازده نفر ماندند که عده‌ای از آنان زنان بودند

22- خواستگاری در مسجد، وقتی اسرای ایران را به مسجدالنبی آوردند چشم زنان و مردان به شهربانو افتاد.. (بحار ج 46، ص 249)

23- زنان برای ملاقات باپیامبر وقت خصوصی خواستند.

)لقد غلبنا علیک الرجال فاجعل لنا و یوما و قرفعل رسول الله ذلک ) « فتح الباری ج 1 ص 195«

24- فاطمه بنت قیس: (فلما انقضت عدتی سمعت النداء و المنادی ینادی للصلوه الجامعه(

25- ام فضل: شنیدم که پسرم سوره مرسلات را خواند گفتم مرا بیاد رسول خدا انداختی، که آخرین سوره که از رسول خدا شنیدم این سوره در نماز مغرب و در مسجد بود.                   «حدائق الناضره ج 11 ص 192»

 

ج- در زمان ائمه علیهم السلام :

1- عایشه می گوید: (لو ادرک رسول ا.. ما احدث النساء لمنعهن من الخروج)  « احکام المساجد ج 2 ص 94». این گفته نشان دهنده حضور زنان در مسجد در زمان امام علی (ع) است.

2- حضور حضرت زهرا (س) در مسجد برای احقاق حق.

3- بعد از رحلت رسول خدا (ص) و ناامنی مدینه حضرت زهرا (س) با فرزندش امام حسن (ع) به مسجد می‌رفت

4- سخنرانی حضرت زهرا (س) و زینب کبری(س) در مسجد از مسلمات تاریخ است.

5 -کتک خوردن حضرت زهرا (س) در راه مسجد.

6 - عن اصبغ بن نباته قال (کنا وقوفا علی راس امیرالمؤمنین بالکوفه و هو یعطی العطا، فی المسجد ان جاءته امرئه) « بحار ج 42 (41) ص 141 « 

7- عمر هنگام ازدواج با زنان خود شرط می‌کرد مسجد نروند.

8- دستور زود بسته شدن دربهای مسجد بعد از عشاء توسط عمر بخاطر بحث پیرامون ولایت در تاریکی مسجد بود.

9- خطبه حضرت زینب(س) در مسجد.

از مجموعه روایات و تاریخ بدست می‌آید که حضور زنان در مسجد بیشتر از مردان بوده است چون در تاریخ مردان زمان کمتری در مسجد بوده‌اند و به آنجا رفت و آمد داشته اند.

اهمیت حضور زنان در مسجد :

حضور زنان در مسجد دارای اهمیت است بطوری که سفارشهایی در این مورد رسیده ‌است:

1- پیامبر مردان را از منع کردن زنان برای رفتن به مسجد نهی می‌فرمود. حدیث ذیل می رساند که منع حظ و بهره زنان از مسجد دلیل محکم می‌خواهد.

عن النبی(ص) : ( لاتمنعوا النساء حظوظهن من المساجد اذا استاذنوکم) صحیح مسلم ج 4 ص 161

)لا تمنعوا اماءالله مساجد الله.) بحار 87 ص 354 – نهج‌البلاغه ابن‌الحریر ج 19 ص 347-                    نهج‌الحق ص 478

2- به مردان دستور می‌دهد که اگر حضور زنان در مسجد در روز مشکل است، شب اجازه دهید که  به مسجد بروند و گاهی به اجازه دادن امر می فرمود.

)قال رسوا الله (ص) : انذنوا للنساء باللیل الی المساجد)  «احکام المساجد ج 2 ص 92«

3- به زنان امر نشده که برای مسجد رفتن اجازه بگیرند ولی به مردان دستور داده‌شده است که منع نکنید و اجازه بدهید.

)عن النبی (ص): اذا استاذنکم نسانکم باللیل الی المسجد فاذنوا لهن) «احکام المساجد ج 3 ص 91 »  و «کنز العمال ج 7 حدیث 20872 

)عن النبی (ص): اذا استاذنت احدکم امراته الی المسجد فلا یمنعها)  « مستدرک الوسایل ج 3 ص 446«

)اذا استاذنکم الی الصلاه فلا تمنعوهن)  «کنزالعمال ج 7 حدیث 20873«

از طرفی در احادیث شیعه داریم زنها در نماز جماعت پیامبر صلی‌ا.. علیه و آله شرکت می‌کردند.                     « وسائل الشیعه ج 5 ص 41 « 

4- لتخرج العواتق و ذوات الخدور والحیض و لیشهدون الخیر و دعوه المومنین و تعتزل الحیض المصلی) « کنز‌العمال ج 7 حدیث 20874«

5- لاخیر فی جماعه النساء الا فی المسجد جماعه او جنازه قتیل « کنزالعمال ج 7 حدیث 20875 « 

6- حرمت حضور زنان در وقت حیض دلیل بر لزوم (حداقل جواز) حضور در هنگام پاکی است و الا زن اگر نباید در مسجد حضور پیدا کند حیض خصوصیتی ندارد. یعنی در تاریخ زنان بیش از مردان به مسجد می‌آمدند که خداوند گاهی آنها را منع کرده‌است (ایام حیض.(

7- اگر زن نباید به مسجد بیاید نیاز به فصل مفصلی در ابواب روایات و مستندات شرعی است. نه با یک یا چند روایت.

8- باعث نشوز نبودن خروج زن « برای مسجد» بدون اذن شوهر در صورتی که خروج زن از خانه با منع شوهر باعث نشوز است

9-وجوب حج‌البیت برای زن و هیچکس استطاعت زن را مشروط نکرده که با همسر یا محرمش باشد، یا بگوید زن مستطیع نمی‌شود مثل مرد فرقی ندارد. با اینکه سفر حج مشکلاتی از قبیل مشقت و جدایی و نامحرمی وسختیهای بیشتری برای زنان به همراه دارد.

10- عدم شرطیت اذن شوهر برای مسجد رفتن در فتاوای فقها.

11-اعتکاف در غیر مسجد موجب دوری از جماعت است.

12-مطلق بودن ثواب جماعت برای زن و مرد.

)یستحب للنساء الصلوه جماعه)  « بحار ج 8 ص 214«

)قال فی الذکری: یستحب للعراه الصلوه جماعه رجالا کانوا او نساء اجماعا لعموم الشریعه الجماعه و افضلیتها) « بحار ج 80 ص 214«

13- حضور زن در مسجد برای مسائل عبادی و سیاسی و اجتماعی احیانا واجب است. (از باب مقدمه واجب(

14- در نماز جمعه و عید، فرقی بین زن و مرد نیست با اینکه باید از منزل و محله دور شوند و حتی زنانی که نباید نماز بخوانند مامور شده‌اند خطبه‌ها را گوش کنند.

)امرنا رسول الله(ص) ان یخرجن فی الفطر و الاضحی العواتق و الحیض و ذات الخدور فاما الحیض فیعتزلن الصلوه و یشهدن الخیر و دعوه المسلمین)  « صحیح مسلم ج 2 ص606«

 

فتاوای فقها :

1- اذن شوهر برای رفتن به مسجد شرط نیست.

2- گرچه نماز در خانه مستحب است، لکن اولویت با حضور در مسجد است.« عروه الوثقی « 

3-آیه الله مکارم شیرازی حضور زنان را در مسجد از باب مقدمه واجب (احکام) واجب می‌داند.

4- زن می‌تواند برای زن امامت کند.( به دستور بعضی از فقها(

5- حضور زن در مسجد کراهت ندارد بلکه بعض موارد مطلوب است.(استفتاتات امام خمینی سؤال 456(

6- سوال: رفتن دختران به مسجد حدی دارد یا خیر؟ حدی ندارد به رضایت ولی خود عمل کنند. (استفتاتات امام خمینی سؤال 456(

  

روایات منع :

در بعضی روایات حضور زن در مسجد منع شده‌است که در اینجا به ذکر و بررسی آنها می‌پردازیم. این روایات عبارتند از :

1- خیر مساجد النساء قعر بیوتهن (حم ق عن ام سلمه) کنز العمال ج 7 حدیث 20868

2- صلاه المراه فی بیتها خیر من صلاتها فی حجرتها من صلاتها فی دارها و صلاتها فی دارها خیر من صلاتها من خارج (طس عن ام سلمه ) کنز العمال ج 7 حدیث 20868

3- قد علمت انک تحبین الصلوه معی، و صلاتک فی بیتک خیر من صلاتک فی حجرتک، و صلاتک فی حجرتک خیر من صلاتک فی دارک خیر من صلاتک فی مسجد قومک و صلاتک فی مسجد قومک خیر من صلاتک فی مسجدی (حم حب عن ام حمید امراه ابی حمید الساعدی) کنز العمال ج 7 حدیث 20870

4- لان تصلی المراه فی داخلتها اعظم لاجرها من ان تصلی فی بیتها و لان تصلی فی بیتها اعظم لاجرها من ان تصلی فی دارها، و لان تصلی فی دارها اعظم لاجرها من ان تصلی فی مسجد قومها، و لان تصلی فی مسجد قومها اعظم لاجرها من ان تصلی فی مسجد الجماعه و لان تصلی فی مسجد الجماعه اعظم لاجرها من ان تخرج یوم الخروج. (ابن جریر عن جریر بن ایوب البحلبی عن جده ابی زرعه عن ابی هریره، و جرید قال فی المعنی: ترکوا حدیثه) کنز العمال ج 7 حدیث 20871

5- امام صادق (ع): صلاه المراه فی مخرعها افضل من صلاتها فی بیتها، و صلاتها فی بیتها افضل من صلاتها فی الدار. ( وسائل الشیعه ج 2 کتاب الصلاه. باب استحباب اختیار المراه الصلاه فی بیتها علی الصلوه فی المسجد.( 

6- امام صادق (ع): خیر مساجد نسائکم البیوت (وسائل الشیعه ج 2 همان باب فوق- بحار ج 80 ص 371(

7- حسن بن افضل الطبرسی فی (مکارم الاخلاق) قال: قال النبی (ص): صلاه المراه وحدها فی بیتها کفضل صلاتها فی الجمع خمسا و عشرین درجه. ( وسایل الشیعه ج 2 کتاب الصلاه همان باب فوق)  فی وصیه النبی  لعلی (ع) قال: لیس علی النساء جمعه ولا جماعه. بر زنان جمعه و جماعت نیست.(وسائل ج 5 ص 407

8- قال النبی (ص) : صلوه المراه وحدها فی بیتها کفضل صلاتها فی الجمع خمسا و عشرین درجه.(بحار ج 80 ص 371

9- ( عن ابن عمر قال کانت امرئه لعمر تشهد صلوه الصبح والعشاء، فی الجماعه فی المسجد فقیل لها لم تخرجین و قد تعلمین ان عمر یکره ذلک و یغار قالت و ما یمنعه ان ینهانی قال یمنعه قول رسول الله (ص) لا تمنعوا اماء الله مساجد الله

10-عایشه: لو ادرک رسول الله‌(ص) ما احدث النساء لمنعهن من الخروج، که خود گویای بدعت و مخالفت با رسول خدا(ص) است.

11-جمله مشهور مسجد المراه بیتها 

12-وقتی عمر فهمید زنان در مسجد بعد از عشاء بحث ولایت می‌کند درب مسجد را بست، چنانچه الان هم فورا بعد از نماز عشاء درب مسجد را می‌بندند.

13- عمر قبل از ازدواج شرط کرد که همسرش به مسجد نرود.

جمع بین احادیث منع و سایر احادیث :

اولا با وجود روایات و آیات زیادی که در مورد اهمیت حضور، تاریخچه حضور و آداب و شرط حضور وجود دارد جواز حضور زنان در مسجد ثابت می‌شود چرا که تک‌تک این آیات و روایات اگر بر وجوب یا استحباب حضور آنان دلالت نداشته باشد حداقل بر جواز حضور دلالت دارد. و نمی توان با چند روایت که همه یک مضمون دارند این همه آیه و روایت را رد کرد.

ثانیا جمله مشهور «مسجد المراه بیتها» احتمالا روایت نیست زیرا بعد از جستجو در نرم افزار جامع الاحادیث و نیز معجم فقهی، مشخص گردید این عبارت فقط در چهار کتاب فقهی ذیل (در هر کدام یک مرتبه) بیان گردیده است بدون بیان هیچ گونه سند یا مدرکی، کتاب صوم‌  آیت‌ا.. خوئی ج 2 ص 427- شرح لمعه ج 1 ص 539-کتاب حج آیت ا.. گلپایگانی ج 2 ص 240- عناوین الفقهیه حسینی مراغه‌ای ج 1 ص 44.

ثالثا روایت معتبری نداریم و بعضی روایات در دلالت و عبارت اشکال دارد.

رابعا برفرض صحت، صراحت این جمله بیش از سایر احادیث است لذا موارد ذیل در پاسخ این جمله تقریبا می‌تواند پاسخ همه احادیث فوق باشد:

1- اگر زن برای امور زندگی از خانه خارج نمی‌شد شاید جمله «مسجد المراه بیتها» حکومت داشت.

2- شاید این روایت در مقام اهمیت و فضیلت خانه‌داری باشد(چنانچه با وجود شرکت زنان رسول خدا و ائمه در جنگها حدیث است« جهاد المرئه حسن التبعل» پس مراد صرف نظر کردن از مسجد نیست.

  • شاید همانند «سوق المسلمین کمصلاهم» می‌باشد یعنی خانه برای زن از نظر تقدس مثل مسجد است نه از همه جهت.
  • شاید این جمله و روایات در مورد نماز فرادا خواندن زن باشد که خواندنش در خانه بهتر از مسجد است. چون روایات جماعت هیچ مقید بر مرسله نیست و مطلق است. )مدارک عروه ج 14 ص 68 مساله 4(
  • اگر مسجد المراه بیتها کاملا دست باشد باید زنان مکه در خانه نماز بخوانند و ثواب نمازی که در خانه می‌خوانند بیش از ثواب نمازی باشد که در مسجد الحرام می‌خوانند. «ولم یقل به احد.» (مدارک عروه ج 14 ص 66.(
  • اگر مسجد المراه بیتها صحیح باشد زنان باید در خانه عمل عبادی اعتکاف انجام دهند. «و لم یقل به احد
  • در اینگونه امور اسلام ویژگی خاصی دارد و اگر بنا بود زنان به مسجد نیایند، فصل ویژه‌ای و دستورات خاص و جایگزین مقبولی می طلبید، نه اینکه آداب ویژه‌ای هم برای زنان وضع کنند که دلیل برفضیلت و اهتمام است با اینکه برای زنان مسجد آمدن سخت‌تر از مردان است.
  • در مسجد امور دیگری هم غیر از نماز انجام می‌شود، شاید مراد بحث نماز زنان در مسجد نباشد و اگر هم مراد نماز باشد حتما نماز مستحب است که مردان هم بهتر است در خانه بخوانند.
  • شاید این روایت اکثر زنان را که در زمان پیغمبر لباس مناسب نداشتند، دلداری می‌دهد.
  • شاید این روایت در مورد شهرهایی باشد که برای زنان ناامنی وجود دارد.
  • شاید مربوط به زمانی باشد که شوهران اجازه حضور در مسجد نمی دهند.
  • شاید برای ایام قاعدگی باشد که زنان از مسجد محرومند.
  • حیثیت فردی زن، نماز در خانه و حیثیت اجتماعی ایجاب می‌کند زن در مسجد نماز بخواند.
  • چون اصل در زن عفاف و حجاب است و با آمدن بیرون منافات دارد.
  • کتاب وسائل در مورد سایر اخبار (غیر از مسجد المراه بیتها) دو احتمال ذیل را ذکر کرده‌است:

الف- احتمال دارد فضیلت نماز زن در خانه‌اش مثل فضیلت نماز در مسجد مطلق و مجرد از هر اضافه مکانی (مثل مسجدالحرام،  مسجد کوفه و …) باشد. «فان لها من الثواب لو صلت فی مسجد السوق و هو اثنا عشره درجه الموجوده فی جمیع المساجد، مع قطع النظر عن خصوصیه الموجوده فی المسجد الحرام التی میزته عن المسجد النبی…»

ب- فضیلت نماز زن در خانه‌اش متوقف و منوط است بر قصدش برای مسجدی که می‌خواهد در آن نماز بخواند و اگر قصد نکند هیچ ثوابی ندارد.( الوسایل باب 3 من ابواب الاعتکاف ج 10(

بنابراین چگونه می‌شود در شرایطی که زن به جامعه آمده‌است، و در امور مختلف اجتماعی مانند رفتن به ادارات و … شرکت دارد، بگوئیم وقت نماز به منزل برود، ( اهل سنت هم در این مسئله مانده‌اند و کمتر ار حضور زن در مسجد جلوگیری می کنند.( 

لذا معلوم می‌شود منع از حضور زنان در مسجد ممکن است ریشه سیاسی داشته‌باشد، روایاتی مثل عایشه و ابن عمر و حدیث (و لا تمنعوا اما الله مساجد الله) می‌تواندگویای آن باشد که این منع از زمان عمر باب شده‌است و به نظر می رسد که رسول خدا (ص)می‌دانستند زمانی خواهد آمد که زنان را از رفتن به مسجد منع خواهند کرد. به راستی اگر مسجد آن همه آثار و برکات دارد چرا زنان بهرمند نشوند.

آثار و امتیازات حضور در مسجد :

با توجه به آمار ذیل، امتیازات حضور زنان در مسجد بسیار مشخص تر می شود.

1- تعداد زنان در جامعه معمولا بیش از مردان است.

2- زنان از حافظه بیشتری برخوردارند.

3- زنان زودتر بالغ می شوند.

4- زنان از نظر نشر احکام تاثیر گذارترند.

5- مدت جوانی زنان از مردان بیشتر است.

6- زنان فرصت بهتر و بیشتری دارند.

7- همبستگی و وحدت در میان زنان بیشتر است.

8- زنان خدمات بهتر و بیشتری به مسجد دارند.

9- زنان در آمدن مردان و فرزندانشان به مسجد مؤثرترند.

10- زنان در ارتقاء فرهنگ دینی در خانه و زندگی اثر گذارترند.

11- مسجد تنها مرکز تربیت دین و زنان در فرهنگ اسلامی مربی جامعه هستند.

12- زنان هم مربی مردان و هم زنان هستند و مسجد نیز محل تربیت است.

 

توصیه‌ها :

  • قدرت انتقال احکام و معارف زنان به زیادتر از مردان به مردان است.
  • زنان بهتر به مسجد خدمت می‌کنند چنانچه در جاهایی که زنها نظافت و غباررویی مسجد را بر عهده داشته و خادم بوده‌اند مسجد جذابیت بیشتری داشته است.
  • مدت عبادت زنان و مردان برابر است. ( از یک طرف زنان بین 10 تا 50 سالگی و معمولا یک چهام هر ماه عادت زنانه دارند که جمعا 10 سال کمتر از مردان عبادت می‌کنند و از طرفی متوسط عمر زنان 4 سال بیشتر از مردان است و 6 سال زودتر از مردان مکلف می‌شوند که جمعا 10 سال بیشتر از مردان عبادت می‌کنند)
  • تشرف زنان به حج بیشتر از مردان است و در نذورات و موقوفات (بطور مستقیم یا با واسطه شوهر)پیشگامند. چرا که مخارجشان بر عهده شوهر است و دارایی‌هایی مثل مهریه، ارثیه، وصیت و مزد کار کردن برایشان پس انداز می‌شود لذا تمکن بیشتری دارند.
  • چون مسجد پرورشگاه و زن مربی پرورش است لذا استفاده‌ی زنان از مردان در مسجد بیشتر است پس حضور آنان لازم‌تر می باشد.
  • مسجد محل تربیت است و برای اصلاح جامعه مرد یا زن تربیت شده به تنهایی کافی نیست.
  • تبیین حقوق و وظایف زنان و مردان در مسجد موجب آشنایی هر یک با وظایف و حقوق خود در مقابل دیگری بطور طبیعی و هم زمان می‌شود. (باتبیین حقوق زنان، وظایف مردان و با تبیین حقوق مردان، وظایف زنان مشخص می‌شود(

 

ویژگی فوق آثار ذیل را در دارد:

الف- باعث صرفه جویی در هزینه‌های آموزشی می‌شود.

ب- موجب عملی شدن آموزشها می شود و یک اصل تربیتی رعایت می گردد و آن این که با بیان حقوق هریک توقعاتی در آنها ایجاد می‌شود که در صورت عدم پاسخ‌گویی مناسب از طرف مقابل احتمال بروز مشکلاتی وجود دارد ولی در مسجد طرف مقابل هم همزمان به وظایف خود پی می‌برد و پاسخ مناسب را به توقعات ایجاد شده می‌دهد و مشکلی ایجاد نمی‌شود.

ج- یکی از اصولی که در اسلام مطرح است و نمونه آن را می‌توان در رساله حقوق امام سجاد یافت این است که باید به هر فرد هم حقوقش را آموزش داد و هم وظایفش را، تا از تبعات منفی پیشگیری شود و این روش در مسجد اجرا می‌شود.

 

  • از آنجا که تبادل اطلاعات سیاسی بین زنان سریعتر صورت می‌گیرد، لذا اگر زنان آگاه نباشند جامعه دچار مشکل می‌شود.
  • زنان 7 سال زودتر از مردان ازدواج می‌کنند، متوسط عمرشان بیشتر از مردان است و آسیب‌دیدگی و تلفات کمتری نسبت به مردان دارند لذا زنان بی‌شوهر و شوهر مرده از مردان بدون زن و زن مرده بیشتر است و مسجد بهترین جا برای تامین روحی و پر کردن اوقات فراغت آنها است.
  • سنین جوانی زنان از نظر روحی و روانی بیشتر از مردان است.
  • بیشتر مفاسد اجتماعی و تهاجم فرهنگی از زنان شروع می‌شود، لذا حفظ سلامت جامعه بخاطر سلامت زنان است (کیف بکم اذا فسدت نسائکم).
  • در مسائل سیاسی زنان مؤثرتر از مردانند، لذا اگر مسجد کارکرد سیاسی دارد عمدتا زنان بهتر و بیشتر از مردان باید به مسجد بیایند.
  • اگر مسجد محل وحدت است با نیامدن زنان وحدت مخدوش و مسجدیت مسجد مختل می‌شود. با توجه با اینکه برای آنان رفتن به مسجد مشکل‌تر است حتما زنان اجر بیشتری خواهند داشت.

شرایط و آداب ورود،حضور و خروج

آداب مسجد بین زنان و مردان مشترک است، لکن برای زنان آداب ویژه‌ای هم وجود داشته که دلالت بر اهمیت و ارزش حضور آنان دارد. من جمله :

1- عطر نزنند. 2- خود را زینت ظاهری ننمایند. 3- به نامحرم نگاه نکنند و از وی چشم ‌بپوشند. 4- عدم اختلاط با مردان. 5- دیرتر از مردان به مسجد بروند و زودتر برگردند. ( زیرا پوشیده‌تر است و شاید برای استقبال از مردانشان باشد و شاید مهمانی همراه‌ مردشان باشد.) 6- اشکالی ندارد در صورت امنیت. وجه و کفین باز باشد. 7- در رکوع زیاد خم نشوند. 8- مرخصی زنان برای نیامدن به مسجد در دو صورت است الف- اذن ندادن شوهر « ضرورت حضور زن در خانه» ب- حیض و

 

9- در جاهایی که حایل وجود ندارد زودتر از مردان به سجده و رکوع بروند و دیرتر سر بردارند. 10- صدایشان به مردان نرسد.  11- زنان حائض در نماز عیدین و استسقاء شرکت بکنند ولی نباید نماز بخوانند بلکه باید  خطبه‌ها را گوش دهند. 12- در صف آخر بایستند بهتر است (شایددر مورد جاهایی باشد که حائل وجود ندارد.) 13- آداب پیوستن زنان به جماعت مردان ( جلوتر نباشند، متصل باشند و ..) 14- هنگام اعتکاف با مردان مجامعت نکنند.

 

مستندات :

1- یا ایها النبی قل لازواجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنی ان یعرفن فلا یؤذین و کان الله غفرا رحیما) «احزاب 59»

2- اذا خرجت الی العشاء فلا تمسن طیبا. کنز العمال ج 7 حدیث 20876

3- من کان منکن تومن با الله و الیوم الاخر فلا ترفع راسها حتی یرفع الرجال رؤسهم من ضیق ثیاب  الرجال. کنز العمال ج 7 حدیث 20877

4- یا معشر النساء اذا سجد الرجال فاغضضن ابصارکن لاترین عورات الرجال من ضیق الازر.  کنز العمال ج 7 حدیث 20878. فصل فی حکم خروج النساء الی المسجد

5- علی بن جعفر عن اخیه (ع) : سالته عن المراه تؤم النساء ما حد رفع صوتها بالقرائه التکبیر فقال قدر ما تسمع. وسائل ج 5 ص 407

6- سئل ابا عبدا.. (ع) : عن المراه هل تؤم النساء قال ا.. فاما فی المکتوبه فلا ولا تتقرمهن و لکن تقوم وسطهن. وسائل ج 5 ص 406

7- عن زینب امراه ابن مسعود قالت قال لنا رسول ا.. اذا شهرت احلاکن المسجد فلا تمش طیبا.

8- ان لا یرفعن رؤوسهن الا بعد الرجال لقصراز رهن  مستدرک الوسائل ج 6 ص 511

9- قال علی (ع): کن النساء یصلین مع النبی و کن یؤمرن ان لا یرفعن رؤسهن قبل الرجل لضیق الازر  مستدرک الوسائل ج 6 ص 511

10- عن عایشه ان رسول ا.. کان یصلی الصبح بغلس (تاریکی آخر شب) فینصر فن نساء المؤمنین، لا یعرفن من الغلس، او لا یعرف بعضهن بعضا، احکام المسجد ج 2 ص 93.

 

11- عن ام سلمه قالت: کان رسول‌.. اذاسلم قام النساء حین یقضی تسلیمه، و مکث یسیرا قبل ان یقوم . احکام المسجد ج 2 ص 95.

12- خیر صفوف الرجای اولهن و خیر صفوف النساء آخرهن

13- لا تباشروهن و انتم عاکفون فی المساجد. (187 بقره(

توصیه‌های مدیریتی جهت رونق حضور :

متاسفانه در اکثر مساجد حضور زنان چندان جدی گرفته نمی‌شود و اراده‌ای نیز جهت مانع زدایی از حضور آنان و جذبشان وجود ندارد، در ذیل ابتدا موارد مؤثر در طرد زنان از مسجد و سپس راهکارهایی جهت جذب آنان بیان گردیده‌است.

 

عوامل موثر در عدم حضور زنان در مساجد:

  • معمولا قسمت نمازخانه زنان در مسجد تاریک است.
  • معمولا قسمت نمازخانه زنان عقب مسجد قرار دارد.
  • معمولا قسمت نمازخانه زنان فرش مناسب ندارد.
  • معمولا مساحت قسمت نمازخانه زنان کمتر ازمردان است.
  • زنان دیرتر از مردان پذیرایی می‌شوند.
  • اکثرا قسمتهایی از مسجد که پله دارد یا بالکن است به زنان اختصاص می‌یابد.
  • معمولا دختران را تحویل نمی‌گیرند.
  • زنان مورد خطاب منبری نیستند و او را هنگام خطابه نمی‌بینند.
  • اکثرا زنان بیش از مردان به مسجد خدمت می‌کنند ولی خدمتی به آنها ارائه نمی‌شود.
  • معمولا هنگام کمبود جا زنان را بیرون از مسجد جای می دهند.
  • اگر مقداری از ساختمان حکم مسجد نداشته‌باشد زنان را در مکان جای می دهند.
  • محل وضو و … که اکثرا بوی بد دارد کنار قسمت زنانه است و بوی بد زنان را آزار می دهد.
  • در قسمت زنانه آینه‌ای جهت بررسی حجاب وجود ندارد.
  • چون اکثرا حاشیه شبستان را به زنان اختصاص می‌دهند صفهایشان منظم نیست.
  • معارفه و احوالپرسی ( برقراری اخوت) بین زنان کم است . مدیران شرایط را فراهم نمی‌کنند، درها را زود می‌بندند. در صورتی که هر جا شرایط برای جوانان آماده‌باشد (مثلا آزاد باشند) حضور بیشتری دارند.
  • بعضا صدای بلندگو در قسمت چندان مناسب نیست.
  • چون زنها از مردان حساسیتشان بیشتر است لذا صدای بد بعضی مؤذن‌ها در عدم جذبشان مؤثر است.
  • بعضا موذن و خادم حقوق زنان را مراعات نمی کنند.
  • بلند ذکر گفتن مردان حواس زنان را پرت می‌کند. و شاید یکی از دلایلی که مردان ممنوعند در مسجد بلند ذکر بگویند همین باشد.

توصیه‌هایی جهت جذب زنان به مسجد :

  • در هیئت مدیره مسجد یک زن وجود داشته باشد.
  • در بین مشاوران امام جماعت یک زن باشد تا اطلاعات کسب کند.
  • امر نظافت و غبارویی مساجد به زنان سپرده شود .
  • اداره قسمت زنان از نظر هزینه و نگهداری با خود زنان باشد.
  • در مسجد وجود مهد کودک توصیه می شود چون در مسجد النبی روضه الصبیان بوده ‌است.
  • سعی شود در راست و چپ مسجد برای زنان جا در نظر گرفته شود نه پشت مردان. (تا اتصال صفوف برقرار باشد و نیز زنان احساس جدایی نکنند(
  • امکانات مسجد (فرش، نور، وسایل سرمایشی و گرمایشی و ..) عادلانه بین زنان و مردان تقسیم شود.
  • منبر در معرض دید زنها باشد.
  • در خطابه ها زنان هم مورد خطاب قرار گیرند و مباحثی نیز مربوط به آنان ارائه گردد.
  • زنان در پذیرایی و خدمات عقب نمانند و با مردان هماهنگ باشد.(فرش کهنه، تهویه نامطبوع ، گرم، سرد، تاریک و.. نباشد(
  • حائل بین زنان و مردان شیک و زیبا باشد (مثل شیشه مات(.
  • حائل بین زنان مردان در صورت امکان کشویی باشد و اگر پارچه‌ای است قسمت پایینش چوبی یا آهنی باشد تا هم قابل تکیه دادن بوده و هم باد آن را جابجا نکند.
  • تا حد امکان بالکن و جاهایی که پله دارد برای نماز و حضور زنان اختصاص داده ‌نشود چون پله برای زنان مضر است.
  • در صورت اضطراری بالکن مشبک باشد تا از بین شبکه‌ ها امام جماعت دیده ‌شود.
  • از خارج مسجد تا محراب راهرویی که حکم مسجد ندارد تعبیه شود تا اگر زنانی سوالی داشتند و معذور بودند بتوانند سؤال کنند.( در مساجد قدیم چنین مکانهایی وجود داشته است(
  • آشپزخانه مسجد به زنان سپرده شود در جاهایی که آشپزخانه مسجد در اختیار زنان است. (شمال کشور ) غذاها کمی و کیفی بهتر است.
  • درب ورودی به مسجد برای خانم ها و آقایان بهتر از جدا باشد.
  • درب ورودی به سالن و یا شبستان که زنان در آن نماز می خوانند به صورتی باشد که اگر باز و بسته شود قابل دیدن برای مردان نباشد.

 



(سه شنبه ۱۳ تیر ۱۳۹۶) ۱۰:۵۲
https://news.masjed.ir/u/hie
اظهار نظر
امتیاز را وارد کنید
تعداد کاراکتر باقیمانده: 500
نظر خود را وارد کنید