پایگاه تخصصی مسجد: چهاردهم تا بیست و یکم اسفندماه در کشور هفته نیکوکاری است. نیکوکاری، صفتی است که همیشه با ایران و اسلام پیوند خورده است. اکنون آنچه در این زمان بیش از هر چیز خونمایی می‌کند کمک به همنوع در جامعه‌ای است. امری که به یک مناسبت اجتماعی بزرگ تبدیل شده و هرساله نیاز به کمک کردن به محرومین را در این موقع از سال بیشتر مشهود می‌کند. یکی از مکان‌هایی که از صدر اسلام همواره محل کمک به محرومین و حتی می توان گفت که پایگاه آنها بوده، مسجد است. مساجد هرساله کمک‌های زیادی را به این قشر اختصاص می‌دهند و در قالبهای مختلف سنت ائمه (علیهمااسلام) را عملی می‌کنند. در خصوص اینکه یک مسجد چگونه می تواند به نیازندان کمک کند و مقوله محرومیت زدایی را سازماندهی کند به سراغ حجت الاسلام محمد صدارت امام جمعه مسجد امام حسن مجتبی(ع) رفته و با وی به گفتگو نشسته ایم. این امام جماعت همواره با کمک مسجد خود و با استفاده از شبکه‌های اجتماعی و مجازی در صدد رفع نیازهای مردم برآمده است. ایشان و بسیاری دیگر از ائمه جماعات با این مقوله غریب نیستند.
آنچه در ادامه می‌آید گفت‌و‌گویی است که پایگاه تخصصی مسجد، با حجت الاسلام صدارت در خصوص «نقش محرومیت زدایی در مساجد» انجام داده است.
به نظر شما مساجد چگونه در محرومیت زدایی جامعه نقش افرینی می کنند؟
مسجد تنها مکانی است که انسان‌ها در آن طبقه بندی نمی شوند
همانطور که از تاریخچه و زمان تاسیس مسجد در زمان رسول مکرم اسلام(ص)، پیداست. مسجد پایگاهی برای تجمع عموم مردم بوده است و همیشه از صدراسلام در همه حرکت‌ها مردم مستضعف معمولاً ثابت قدم بودند. کسانی که حضوردر مسجد و کنار رسول خدا مقدم و از سابقون و بودند.
در مسجد نیز بالطبع وقتی همه مسلمین حضور دارند، قشر ضعیف و مستضعف نیز حضور پررنگی خواهند داشت. از طرفی مسجد تنها جایگاهی است که انسان‌ها طبقه بندی نمی‌شوند. یعنی همه بطور یکسان حضور پیدا می‌کنند. چه ثروتمند چه فقیر دارای عبادات و اعمالی یک شکل و یکسان هستند. لذا این وحدت تنها در مسجد دیده میشود.
این وحدت و همدلی و صمیمیت، که بخاطر شکل خاص کارکرد مسجد بین مسلمین ایجاد میشود، بستر خوبی را برای نزدیکی این افراد آماده می‌کند. برای اینکه افراد دارا توجه بیشتری به افراد مستضعف داشته باشند و بیشتر متوجه آنها بشوند. حال ممکن است در اداره‌ها و شرکت‌ها، وزارتخانه‌ها، مجامع علمی و صنفی شرایط طوری باشد که دارا و ندار کنار هم جمع نشوند و برخورد خیلی کمتری نسبت به هم داشته باشند.
حتی در خیابان و مجامع عمومی نیز دیده میشود که حتی وسائط نقلیه افراد ثروتمند با افراد مستضعف یکی نیستند و در این زمینه نیز فاصله وجود دارد.لذا در مسجد این فاصله از بین می‌رود و بستر برای نزدیک‌تر شدن و همدلی بیشتر بین این اقشار ایجاد میشود. حال اگر امام جماعت و یا واعظی که به مسجد دعوت میشود، خودشان به موضوع رسیدگی به مستضعفین توجه داشته باشند از این بستر می‌توانند بیشترین و بهترین استفاده را بکنند و به روایات اهل بیت عمل کنند و افراد دارا بتوانند بخشی از دارایی خود را بین فقرا پخش کنند.
نقش امام جماعت در این زمینه چگونه تعریف می شود؟
امام جماعت باید با حضورمعتمدین محل امورخیریه را در مسجد سازماندهی کند
به لحاظ سخت افزاری نیز می‌توان گفت: چون در مسجد، به عنوان یک مرکز محلی، همه با هم آشنا و اهل یک محله هستند و دایره همزیستی محدودتری دارند، باعث میشود، شناخت و اطلاعتشان نسبت به یکدیگر خیلی بهتر باشد. طبیعتا همیشه معتمدینی وجود دارند که مورد اعتماد کل اهالی محل باشند.
امام جماعت می‌تواند از حضور این معتمدین استفاده و امور خیریه را سازماندهی کند. امام جماعت می‌تواند با همکاری معتمدین درصدد ایجاد صندوق قرض الحسنه و یا موسسه خیریه و گروه‌های مردمی خیریه، اهالی را تشویق به ارتباط گیری کند تا اهالی و معتمدین مسجد بتوانند از ثروتمندان و افراد دارا دریافت و به افراد ضعیف و ندار کمک کنند.
به نظر شما وضعیت فعالیت اجتماعی در مساجد به خصوص کمک به هم نوع در حال حاضر چگونه است ؟
اوایل انقلاب مساجد محوری رایج بود
البته این مسائل در اوایل انقلاب موجود و مرسوم بود. در اوایل انقلاب با توجه به اینکه صفا و صمیمیت مردم نسبت به یکدیگر بسیار بیشتر از اکنون بود، مسجد محوری نیز بیشتر از اکنون رایج بود. آن زمان شرایط شباهت بیشتری به وضعیت صدر اسلام داشت. لذا همه اتفاقات در مساجد رخ می‌داد. اما اکنون متاسفانه به دلایل مختلف و عملکرد ضعیف بخشی از ادارات، مسجد محوری از بین رفته است. بخش دیگر آن به خاطر عملکرد ضعیف برخی از ائمه جماعات است، که این موضوع را جزو اولویت‌های اول خود قرار ندادند. بخش مهم دیگر، تهاجمات فرهنگی است که مردم را از مسجد دور کرده است.
در مجموع اینگونه عملکردها باعث کم رنگ شدن فعالیت‌های اجتماعی و مردمی در مساجد شد و اِلا اول انقلاب فعالیت‌های مردمی در مساجد پررنگ بود و مساجد محل امید مستضعفین بودند.
البته با توجه به تجربه مسجد امام حسن مجتبی(ع) و مسجد امام حسن عسکری(ی) که افتخار خدمت در آنها را داشتم، توصیه میشود چند نفر از اهالی معتمد محله شروع به فعالیت‌های اجتماعی مردمی کرده و ارتباط بین دارا و ندار را برقرار کنند تا اینگونه فعالیت ها به سرعت مورد استقبال مردم قرار گیرد.
بر اساس همین اعتماد، اهالی مسجد حضور پررنگ‌تری در امور خیریه به هم می‌رسانند. در این زمینه با توجه به تجربه‌ای که از دو مسجد مذکور داشتم، مشارکت‌های بسیار خوبی صورت گرفت و این روند همچنان رو به افزایش است.
ایرانی‌ها ذاتاً علاقه‌مند به کار خیر و محرومیت زدایی هستند
مردم کشوراسلامی ما، هم به جهت دین و مذهب و سفارشات اسلام و هم به جهت خلق و خوی بومی ایرانی بودن دارای یک پتانسیل قوی از مهر و محبت هستند. می‌توان گفت ایرانی‌ها ذاتاً علاقه‌مند به کار خیر و محرومیت زدایی هستند. اکنون اما این مورد کمتر شده و یا درست انجام نمی‌شود. دلیل این کمبود، نیات مردم نیست. بلکه دلیل را باید در واسطه‌ها و مجریان جستجو کرد. واسطه‌ها و مجریان تا حدود زیادی در این زمینه از مردم سلب اعتماد کردند.
مهمترین نقشی که مساجد می توانند در محرومیت زدایی جامعه داشته باشند چیست؟
برای تحقق محرومیت زدایی نقشی که مسجد می‌تواند ایفا کند، ایجاد اعتماد است
در بحث محرومیت زدایی نیز نقشی که مسجد می‌تواند ایفا کند، ایجاد اعتماد است. مسجد به خودی خود درآمدی برای محرومیت زدایی ندارد و اگر وقفی هم برای مسجد شده باشد، وقف فعالیت‌های مسجد است نه وقف محرومیت زدایی. اما پتانسیل مسجد در پایگاه اجتماعی بودن آن است. بطوریکه امام جماعت، هیات امناء و بسیج مسجد این ظرفیت را پیدا می‌کنند که بواسطه اسم و محبوبیت مسجد اعتماد سازی کنند. بنا بر این اعتمادسازی مردمی که ذاتاً علاقه مند به کار خیر هستند ولی کم توجه شده‌اند، بتوانند مشارکت بیشتری داشته باشند تا محرومیت زدایی به معنای واقعی اتفاق بیافتد.
مدیریت مالی مسجد در دست معتمدین و تحت نظارت امام جماعت باشد
در مسجد سابق(امام حسن عسکری(ع)) که امام جماعت بودم از بومیان آن محل بودم و برای اهالی شناخته شده و معتمد بودم. لذا بحث مدیریت و مسئولیت فعالیت‌های اجتماعی به مراتب راحت‌تر بود. اما در مساجدی که امام جماعت بومی آن محل نیست مثل مسجد فعلی(امام حسن مجتبی(ع)) محل خدمت بنده، بهترین کار این است که مدیریت مالی به عهده همان معتمدین محل باشد. اما خط به خط آن زیر نظر امام جماعت باشد. البته امام جماعت به دلیل علقه‌ها و احترام‌های دینی و مذهبی که وجود دارد مورد اعتماد است. لذا می‌توان گفت که تائید امام جماعت باعث اطمینان خاطر بیشتر مردم در این زمینه میشود.
چنانچه امام جماعت بخواهد مستقیماً مسائل مالی را مدیریت کند هم از فعالیت‌های اصلی که بحث تبلیغ است غافل میشود و فاصله می‌گیرد و هم ممکن است در مظان اتهام قرار گیرد. بهترین راه این است که مدیریت مالی به معتمدین محل سپرده شود، البته با تایید امام جماعت که مدیر اصلی مسجد است.
چگونه میشود نقش افرینی مساجد در محرومیت زدایی افزایش داد؟
موسسات خیریه برای شفاف سازی، زیر نظر مسجد کار کنند
اکنون در کشور ما موسساتی تحت عنوان موسسه خیریه فعالیت می کنند که تعدادشان نیز رو به رشد است. بهتر است مراکزی که بحث صدور مجوز و نظارت بر فعالیت آنها را دارند، تدبیری بیاندیشند که این موسسات به مساجد وصل شوند و زیر نظر مساجد فعالیت کنند. چنانچه بعد نظارتی که نهادهای دولتی برعهداه دارند را مساجد به عهده بگیرند و در دخل و خرج اینگونه موسسات به عنوان یک نهاد مردمی نظارت داشته باشند، رغبت بیشتری برای محرومیت زدایی و کار خیر ایجاد میشود. این موضوع می‌تواند شفافیت بیشتری از فعالیت چنین مراکزی ارائه دهد و خیرین نیز با طیب خاطر به امور خیریه بپردازند.
اکنون در هر منزل و مغازه ای یک صندوق صدقه وجود دارد. همه این صندوق ها نیز با هدف محرومیت زدایی از جانب موسسات توزیع می‌شوند. این موسسات وقتی می‌توانند خوب فعالیت کنند و مورد استقبال عموم قرار گیرند که رقیب مساجد نباشند.
بهتر است این موسسات زیر نظر مساجد فعالیت خود را ادامه دهند و مساجد نیز با شفاف سازی از طریق معتمدین و امام جماعت، هرچه بیشتر مردم را جذب کار های خیر کنند.