امام حسن عسکری(ع) اعلم زمان خود بود

به گزارش پایگاه تخصصی مسجد، دوره امامت حضرت عسکری(ع) با قدرت ظاهری بنی‌عباس رو در رو بود. خلفایی که به تقلید هارون الرشید در نشان دادن نیروی خود بلندپروازی‌هایی داشتند. امام حسن عسکری(ع) از شش سال دوران اقامتش، سه سال را در زندان گذرانید. زندانبان آن حضرت صالح بن وصیف دو غلام ستمکار را بر امام گماشته بود، تا بتواند آن حضرت را  به وسیله آن دو غلام  آزار بیشتری دهد، اما آن دو غلام که خود از نزدیک ناظر حال و حرکات امام بودند تحت تأثیر آن امام بزرگوار قرار گرفته به صلاح و خوش رفتاری گراییده بودند. در زمان امام یازدهم تعلیمات عالیه قرآنیی و نشر احکام الهی و مناظرات کلامی جنبش علمی خاصی را تجدید کرد، و فرهنگ شیعی که تا آن زمان شناخته شده بود. در رشته های دیگر نیز مانند فلسفه و کلام باعث ظهور مردان بزرگی چون یعقوب بن اسحاق کندی ، که خود معاصر امام حسن عسکری بود و تحت تعلیمات آن امام، بود.

یعقوب بن اسحاق کندی فیلسوف بزرگ عرب که دانشمند معروف ایرانی ابونصر فارابی شاگرد مکتب وی بوده است، در مناظره با آن حضرت درمانده بود و کتابی را که بر رد قرآن نوشته بود سوزانید و بعدها از دوستداران و در صف پیروان آن حضرت درآمد.

در خصوص ویژگی‌های شخصیتی،علم امام و شرایط امامت ایشان و همچنین چگونگی آغاز امامت حضرت مهدی(عج) خبرنگار پایگاه تخصصی مسجد، با حجت الاسلام حبیب الله مرزوقی امام جماعت مسجد صاحب الامر، گفتگویی انجام داده است که در ادامه می آید.

حجت الاسلام مرزوقی نویسنده کتاب های «شیعه و مهدویت» و «هزارویک حدیث» است.

*ویژگی بارز امام حسن عسکری(ع) چیست؟ چرا صلوات معصومین به نام ایشان مطرح است؟

در توصیف ویژگی های امام حسن‌عسکری (ع) باید گفت از ایشان چند چیز برای شیعیان به یادگار مانده است. که یکی از آنها همچنان جاوید است. یادگار اول آن حضرت، تفسیری است که مشهور به تفسیر امام حسن‌عسکری(ع) است. البته این تفسیر را خود ایشان ننوشته است. تفسیرهایی که به نام ائمه مطرح هستند، فرمایشاتی است که از آن بزرگواران جمع آوری شده است. که به عنوان مثال علامه مجلسی از آن استفاده کرده است.

تفسیری که به نام امام حسن‌عسکری(ع) مطرح است، در اهل تشیع از اهمیت و شهرت ویژه‌ای برخوردار است. بزرگان و مراجع شیعه از آن بسیار استفاده کرده‌اند. در واقع می‌توان گفت که این یادگار ایشان، بیشتر برای علما شناخته شده است و مورد استفاده آنهاست.

اما یادگار دیگر آن حضرت به درد مقدسین و مومنین می خورد، که همچنان پابرجاست، و آن صلوات بر معصومین است. در مفاتیح الجنان نیز آمده است که شخصی نزد امام حسن‌عسکری (ع) رسید و گفت: می خواهم برای معصومین به تفکیک و تفصیل صلولات بفرستم، امر بفرمایید چه بنویسم؟  ایشان نزدیک یک صفحه صلوات مخصوص پیغمبر(ص) نقل فرمودند و آان شخص نوشت. برای امیرالمومنین، امام حسن و امام حسین و فاطمه زهرا و سایر معصومین(علیهما السلام) نیز صلواتی مستقل نقل فرمودند. به صلوات خود که می رسند، سکوت می‌فرماییند و شخص نویسنده به امام(ع) می گوید: ای امام! حال نوبت به شماست در این صلوات چه نقل می‌کنید؟

امام حسن عسکری (ع) می فرماید که نباید از خودم تعریف کنم، که البته این سخن امام(ع) درسی است برای ما انسان‌ها، امام(ع) می‌فرماید چون امامت و اعتقاد شیعه به من ختم نمی‌شود و فرزند من نیز امام خواهد شد، صلوات خود را نیز نقل می‌کنم. در این قسمت امام(ع) کوتاه‌ترین صلوات را برای خود نقل کردند. پس از صلوات برای خود، صلواتی برای فرزند خود امام مهدی(ع) نقل می کنند که از همه صلوات ها مفصل تر است. امام حسن عسکری(ع) ویژگی‌های امام زمان(ع) را در این صلوات نقل می‌فرماید.

لذا برای علما تفسیر آن حضرت به یادگار مانده است و برای مقدسین و مومنین و زهاد صلوات مخصوص 14 معصوم که از حضرات نقل شده به یادگار مانده است. صلوات‌هایی که در استفاده از آن بسیار توصیه شده است. یادگار بزرگ و زنده، حاضر و قائم ایشان وجود مقدس امام زمان(ع) است، که منجی بشریت است.

امام حسن عسکری ویژگی‌های بسیاری در شخصیت خود داشت، اخلاق حسنه و علم ایشان از ویژگی های ایشان بود.

* امام حسن عسکری(ع) در علومی چون فلسفه و کلام سرآمد بودند و شاگردی چون کندی داشتند، شخصیت علمی آن حضرت را چگونه تبیین می کنید؟

امام حسن عسکری(ع) اعلم زمان خود بود. از ایشان عالم تر در زمان خودشان وجود نداشت اما علم ایشان هموزن علم همه ائمه بود.

در مورد علم ایشان نمی‌توان گفت که ویژگی و یا تفاوتی با علم سایر ائمه وجود داشته چون علم امام حسن‌عسکری(ع)، همان علم امیرالمومنین(ع) بود. زیرا این علوم ارثی بودند که امامان به یکدیگر منتقل می‌کردند. علم همه ائمه به یک اندازه بود. همانطور که امام‌علی(ع) می‌فرماید که رسول خدا هزار باب علم را به من یاد داد که از هر بابش هزار باب دیگر منشعب می‌شد. لذا علم امیر المومنین(ع) نیز از رسول خدا به او رسیده بود و این علم، در این خاندان، همچنان میراثی منتقل می‌شد.

البته امام خمینی(ره) می‌فرمود: وقتی علی(ع) به شهادت رسید معلوم نشد که علومی که نزد ایشان بود چه شد؟ همه ابواب علم به صد نمی‌رسد در حالیکه امام علی(ع) صحبت از هزاران علم می کند، که با رفتن ایشان این علوم مکتوم ماند.

با این حال همه آن علوم به عنوان وصایت به امام بعدی منتقل شده است. اگر هم علوم جدیدی نقل می‌شد اقتضاء زمانه و امت بود و فقط نقل آن بود و نه افزودن به علم امام قبلی.

همچون امام صادق و باقر(علیهماالسلام) که علوم متفاوتی را نیز نقل کردند. هرچه که توسط این امامان بیان می‌شد در واقع به ظرفیت زمانه و مردم نیز بستگی داشت و اگر علمی مسکوت بود دلیل بر نبودن آن در نزد امامان معصوم(ع) نبود. رسول خدا می فرماید: در معراج خداوند دستور داد که ای محمد هرآنچه از علم به تو گفتیم باید بدون کم و کسر به علی(ع) منتقل کنی.

* آیا امام حسن عسکری (ع) چیزی به این علم نیافزود؟

خیر! امام حسن‌عسکری(ع) هر آنچه می‌دانست ارث امام قبلی‌اش بود. اگر چیز جدیدی نقل کرد به دلیل اقتضاء زمانه بود و گرنه اگر امام زین العابدین نیز در زمان ایشان بود همان مباحث را مطرح می‌کرد.

امام حسن‌عسکری(ع) می‌فرماید: رضی الله رضانا أهل البیت، نصبرعلی بلائه ؛ ما راضی به رضای خدا هستیم. در امامت و ویژگی های آن هیچ کدام از ائمه هیچ فرقی با یکدیگر نداشتند. در واقع ویژگی هر امام وابسته به اقتضائات و ظرفیت مردم روزگار آن امام بود.

به عنوان مثال در زمان امام باقر و صادق(ع) مکتب رشد بسیاری داست ولی امام حسن عسکری(ع) نیمی از زمان امامتش را در زندان گذراند. امام جواد(ع) نیز گرفتار بود و نمی‌توانست کار زیادی انجام دهد نه اینکه نمی‌دانست، خیر بلکه نمی‌توانست.

*شرایط زمان امام حسن عسکری(ع) چگونه بود، ایشان با چه سختی ها و دشواری هایی برای امامت و همچنین  انتقال آن مواجه بوند؟

ایشان در زمان امامت خود تحت تعقیب بودند. آمدن امام هادی و امام حسن عسکری(ع) به سامراء تحت فشارهای بنی‌عباس صورت گرفت. بنی‌عباس از هویت و چگونگی امام شدنِ حضرت مهدی(عج) با اطلاع بود و می خواست کاری کند که این امامان تحت نظر خودشان باشند و کار کنند که ایشان در نطفه از بین بروند. از این جهت امام حسن‌عسکری(ع) مشکلات فراوانی در رابطه با امامت خود و امام زمان(عج) داشتند. سرانجام ایشان به اذن الهی فرزندش را دیده‌ها مخفی نگه داشت.

امام حسن عسکری(ع) به یکی از امیّون می‌فرماید: اگر کرامت الهی شامل حال تو نبود من فرزندم را به تو نشان نمی‌دادم. ایشان تا آخر عمر خود، فرزندش را از دید مردم و بنی‌عباس مخفی نگه داشت و قبل از مرگ خود نیز رابطینی برای فرزند خود و مردم انتخاب کرد که به نواب اربعه مشهور شدند.

در خصوص نحوه به شهادت رساندن امام حسن‌عسکری(ع) باید گفت که در طول دوران امامت ایشان، خلفای عباسی چون معتز و مهتدی آنان همواره تلاش‏هایی را در جهت از میان برداشتن امام انجام دادند که به خواست الهی این تلاش ها بی ثمر ماند. در دوران معتمد عباسی به دلیل افزایش نفوذ و محبوبیت امام (ع) در جامعه و توجه روز افزون مردم به ایشان، معتمد به شدت نگران شده و هنگامی که مشاهده می‏ کند زندان و اختناق نه تنها از عظمت ایشان نمی‏ کاهد بلکه بالعکس به محبوبیت ایشان می‎ افزاید به شیوه دیرینه خود یعنی به شهادت رساندن امام در حالی که شش سال بیشتر از امامت ایشان سپری نشده بود مبادرت می‏ کند و ایشان را با زهر مسموم و به شهادت می رساند.

*نقش امام حسن عسکری در انتخاب رابطین امام زمان(ع) چگونه بود؟نواب اربعه چگونه انتخاب شدند؟

این رابطین مثل ابوعمرو‌عثمان بن سعید عَمری و پسر او، ابو جعفر محمد‌‌‌بن‌عثمان بن سعید از زمان امام هادی (ع) در خدمت اهل بیت(ع) بودند و به امام حسن‌عسکری(ع) نیز خدمت کردند و بعد از وفات امام حسن‌عسکری(ع)، حضرت مهدی(عج) عثمان بن سعید عَمری را به عنوان نایب اول انتخاب کردند و بعد از وفات او فرزندش به دستور امام زمان(ع) انتخاب شدند، امام زمان(ع) به عثمان بن سعید عَمری دستور می دهد که فرزندت را از این ماموریت آگاه ساز.

قبل از فوت محمد بن عثمان نیز، امام در توقیعی حسین بن روح نوبختی را به محمد‌بن‌عثمان به عنوان نایب سوم معرفی می‌کند و قبل از فوت نوبختی، علی بن محمد سمری را به نوبختی معرفی می‌کند و او نیز محمد سمری را به نیابت امام زمان(عج) بعد از خود بشارت می دهد.

قبل از فوت علی بن محمد سمری در سال ۳۲۹ هجری قمری امام زمان(عج) در توقیعی به وی می‌فرماید یا عَلِی بْنَ مُحَمَّدٍ السَّمُرِی أَعْظَمَ اللَّهُ أَجْرَ إِخْوَانِکَ فِیکَ فَإِنَّکَ مَیتٌ مَا بَینَکَ وَ بَینَ سِتَّةِ أَیامٍ ؛ ای علی بن محمد سمری! خداوند در سوگ فقدان تو پاداشی بزرگ به برادرانت عطا کند. پس خودت را آماده کن که شش روز بیشتر زنده نیستی. وَ لَا تُوصِ إِلَى أَحَدٍ فَیقُومَ مَقَامَکَ بَعْدَ وَفَاتِکَ فَقَدْ وَقَعَتِ الْغَیبَةُ التَّامَّةُ فَلَا ظُهُورَ إِلَّا بَعْدَ إِذْنِ اللَّهِ تَعَالَى؛ به احدى وصیت مکن که پس از وفات تو قائم مقام تو شود که غیبت تامّه واقع شده و ظهورى نیست مگر به اذن خداى تعالى.

لذا مشاهده می شود که نایبین امام زمان(ع) به اذن الهی و از جانب آن امام معصوم تعیین شده اند.