پایگاه تخصصی مسجد، گروه بین الملل – وحید پورتجریشی: بر اساس روایات و اسناد تاریخی موجود، قدمت برگزاری مراسم اربعین به دوران حضرت امام سجاد (ع) باز میگردد. البته این نکته را باید مد نظر داشت که این مراسم صرفا هر ساله به عنوان مراسمی عبادی و نه سیاسی در عراق برگزار می شده است.
فروپاشی رژیم بعث و سقوط صدام حسین و روی کار آمدن رژیم دمکراتیک جدید در این کشور، مصادف شد با باز شدن پای ایران شیعه به کارزار سیاسی – اجتماعی عراق به عنوان دومین کشور شیعه جهان. روانه شدن کاروان ایرانیان شیعه و علاقمند به امام حسین (ع) به سمت کربلا و نجف و سامرا از همان زمان به تدریج تبدیل به امری متداول شد. تا جائیکه امروز از هر خانواده یا قومی، دستکم یک نفر به نمایندگی از همه راهی کربلا و مراسم پیاده روی اربعین حسینی می شود.
اما سوال اینجاست که آیا اربعین تنها یک مراسم عبادی است؟ آثار و نتایج اجتماعی و سیاسی آن برای شیعیان چه خواهد بود؟ چگونه اربعین به زمینه ای برای نقش آفرینی شیعیان در عرصه بین المللی بدل می شود؟
در ادامه سعی خواهیم کرد تا بخشی از این سوالات را به منظور رسیدن به پاسخ احتمالی با یکدیگر مرور کنیم.
1) سیاست اربعین، اجرای مانوری سیاسی:
همانطور که پیشتر بحث شد، از زمان فروپاشی رژیم صدام، هر ساله کاروان های پیاده از سرتاسر ایران به همراه دیگر شیعیان جهان روانه زیارت حرم حضرت اباعبدالله الحسین (ع) می شوند. شاید در هیچ مراسم دیگری جز اربعین نتوان خیل عظیم شیعیان، آن هم از سرتاسر جهان را در یک نقطه با یکدیگر مشاهده کرد. عظمت گردهمایی اربعین طی سالهای اخیر به جایی رسیده که بسیاری از رسانه های غربی، از آن تحت عنوان بزرگترین مراسم مذهبی جهان یاد می کنند.
آنچه مسلم است، از صدر اسلام تا کنون، شیعیان همواره در برابر خیل عظیم جامعه اهل سنت، همواره به عنوان یک اقلیت مذهبی مطرح بوده اند که به همین دلیل کمتر فرصت نقش آفرینی در صحه های مختلف سیاسی – اجتماعی را می یافتند. اما اربعین باعث شد تا نه تنها جامعه اسلامی، بلکه تمامی جهانیان، دیگر شیعه را تنها به عنوان یک اقلیت شناسایی نکرده و از شیعیان تحت عنوان یک پتانسیل بزرگ و نیروی محرک اجتماعی که می تواند در بسیاری از صحنه های بین الملی نیز نقش آفرینی کند، یاد کنند و این اتفاقا همان سیاست کلان برگزاری مراسم اربعین در بعد اجتماعی – سیاسی است.
2) پیام سیاسی پیاده روی اربعین برای عربستان:
پیاده روی اربعین را نباید تنها به عنوان یک مراسم سنتی تلقی کرد. اگر این پیاده روی را با پیاده روی مراسم عرفه قیاس کنیم متوجه بسیاری از مسائل می شویم. سالانه میلیون ها نفر در مراسم پیاده روی اربعین شرکت می کنند آن هم از کشوری به کشور دیگر رفته و ده ها برابر مسیر منا در عربستون را نیز طی می کنند. نکته اینجاست که چگونه شیعیان در مسیر گاها چندصد کلیومتری خود آن هم با شرکت بیش از 20 میلیون نفر، در مراسم اربعین دچار هیچ یک از مشکلاتی نمی شوند که حکام سعودی در مسیر بسیار کوتاه منا هر ساله با آن دست و پنجه نرم می کنند و تعداد زیادی از زائران بیت الله الحرام را به خاک و خون می کشند. آیا معنای این عملکرد حکام عربستان چیزی جز بی کفایتی و سوء مدیریت است؟
3) تامین امنیت اربعین، کاری بزرگ و خارق العاده:
نکته جالب توجه در مراسم اربعین، تامین امنیت خارق العاده و عجیب این مراسم است. سال گذشته طبق آمار رسمی دولت عراق، حدود 27 میلیون نفر در مراسم پیاده روی اربعین شرکت کردند. اما سوال اینجاست که چگونه تمامی این تعداد زائر به سلامت به خانه های خود بازگشتند، آن هم در حالیکه عراق درگیر جنگ گسترده با تروریست های داعش و بسیاری از گروهک های دیگر تروریستی در این کشور است؟ می توان به جرات گفت سرزمین مقدس کربلا همواره نه تنها امن ترین بخش عراق بلکه از امن ترین نقاط خاورمیانه، آن هم در قلب کشوری جنگ زده به حساب می آید. این در حالیست که بسیاری از کشورهای منطقه مانند ترکیه که امروزه داعیه دار به ارث بردن امپراطوری عثمانی و به دنبال جا زدن خود به عنوان قدرت منطقه ای هستند، حتی در تامین امنیت کشور خود نیز دچار مشکلات جدی بوده و از برقراری امنیت ملی عاجز مانده اند. جالب تر این است که چنین کشورهایی ادعای توانایی کمک اجباری به تامین امنیت دولت عراق را نیز دارند! البته بد نیست که اگر سربازان ترکیه و عربستان قصد سفر به عراق به منظور تامین امنیت این کشور را دارند، با اتوبوس های شهرداری تهران که در حومه کربلا مستقر هستند سفر کنند که لا اقل به سلامت به مقصد برسند!
4) به رخ کشیدن اتحاد مسلمانان به عنوان یک پتاسیل عظیم سیاسی – نظامی:
با مطرح شدن زمزمه آغاز عملیات آزادسازی موصل، دولت های ترکیه، آمریکا و عربستان تاکید ویژه ای داشتند که نیروهای شیعه مردمی عراق، ملقب به حشد الشعبی نباید در این عملیات شرکت کنند و تنها ارتش های رسمی حق شرکت در این عملیات را دارند. این در حالیست که به گفته بسیاری از کارشناسان و مقام های رسمی دولت عراق، حشد الشعبی بیشترین سهم را در آزادسازی مناطق اشغالی عراق از دست داعش داشته است. اربعین بهترین ویترین به نمایش گذاشتن قدرت و پتانسیل نیروهای مردمی شیعه در تکان دادن یک کشور است. بیش از 20 میلیون نفر زائر آماده و عاشق که خود به اندازه جمعیت یک کشور کوچک اروپایی هستند، همگی آماده دفاع از حرم سید و سالار شهیدان در برابر هرگونه تهدید داخلی یا خارجی، آن هم تا آخرین قطره خون خود هستند. این در حالیست که طبق گزارش های موثقی که حی پنتاگون نیز آنها را تایید کرده، بروز اختلاف گسترده در میان قبایل اهل تسنن عراق در خصوص داعش و سهم خواهی آنها از قدرت، بخش عمده مشکل ارتش این کشور در مبارزه با داعش را تشکیل می دهد.
نتیجه اینکه نباید اربعین را تنها به چشم یک نماد عبادی نگاه کرد. همانطور که گفته شد، اربعین بزرگترین ویترین برای مانور اتحاد شیعیان جهان در عرصه های مختلف سیاسی – اجتماعی و حتی نظامی است. پس باید از این فرصت نهایت استفاده را کرد و توانایی نه تنها شیعیان بلکه تمامی مسلمانان را به رخ بدخواهان و کوردلان کشید.