پایگاه تخصصی مسجد: معاونت فرهنگی مرکز رسیدگی به امور مساجد، به‌مناسبت فرارسیدن ایام اربعین شهادت سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) اقدام به تولید مجموعه «فیش منبر ویژه اربعین حسینی» کرده است که از این پس هر روز یک قسمت از این مجموعه در پایگاه تخصصی مسجد منتشر خواهد شد و در ادامه نیز قسمت سوم این مجموعه با موضوع «اهمیت و فلسفه زیارت مرقد حسینی(ع)» در اختیار علاقه‌مندان مکتب اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیهم‌السلام) قرار می‌گیرد.
همچنین فایل WORD و PDF این مجموعه نیز در کانال تلگرامی محراب معاونت فرهنگی مرکز رسیدگی به امور مساجد به نشانی https://telegram.me/mehrabonline قابل دریافت خواهد بود.
ایجاد انگیزه[1]
سلیمان اعمش می‌گوید: من همسایه‌ای داشتم که با او رفت‌وآمد می‌کردم. شب جمعه‌ای پیش او رفتم و از او درباره زیارت امام حسین (ع) سؤال کردم. همسایه‌ام گفت: این کار بدعت است و هر بدعتی گمراهی و هر انسان گمراهی در آتش است.
سلیمان گوید: من با خشم و غضب از کنار او برخاستم و با خود گفتم: سحر پیش او می‌روم و برخی از فضایل حضرت حسین (ع) را برای او نقل می‌کنم، اگر همچنان بر عناد خود اصرار ورزید، او را می‌کشم.
هنگام سحر به درب خانه‌اش رفتم و او را صدا زدم. همسرش گفت: شوهرم به زیارت امام حسین (ع) رفته است. پیش خود گفتم: ایشان و زیارت!
دنبال او به راه افتادم تا اینکه داخل حرم مطهر امام حسین (ع) رسیدم، او را در حال سجده و گریه دیدم که با زاری طلب استغفار می‌کرد. بعد از مدتی طولانی سر از سجده برداشت. به او گفتم: تو دیشب منکر زیارت امام حسین (ع) بودی و آن را بدعت می‌دانستی، اکنون خود به زیارت آمده‌ای؟!
در جواب گفت: ای سلیمان! مرا ملامت نکن. من تا دیشب ائمه (ع) را قبول نداشتم، اما خوابی دیدم که مرا به وحشت انداخت: مردی جلیل‌القدر را مشاهده کردم که از بزرگی جلالت و جمال و کمال، قادر بر توصیف او نیستم و گروهی را دیدم که اطراف او گرفته بودند و در کنارش مرد بزرگواری بود که تاجی بر سر داشت.
از خادم همراه آن‌ها پرسیدم: این‌ها چه کسانی هستند؟ گفت: این محمد مصطفی (ص) و آن دیگری علی مرتضی (ع) وصی اوست. با دقت نگاه کردم، ناقه‌ای از نور دیدم که بین زمین و آسمان در حرکت بود و بر او هودجی از نور که در آن دو زن نشسته بودند.
گفتم: این ناقه از کیست؟ گفت: از خدیجه کبرا و فاطمه زهرا (س) است. گفتم: این جوان کیست؟ گفت: حسن بن علی (ع) است. گفتم: به کجا می‌روند؟ گفت: به زیارت حسین بن علی (ع) که در کربلا مظلومانه به شهادت رسیده است. آنگاه خواستم به جانب هودجی که حضرت فاطمه زهرا (س) در آن بود، بروم، دیدم رقعه‌هایی از آسمان فرو می‌ریزد.
پرسیدم: این رقعه‌ها چیست؟ گفت: در این رقعه‌ها نوشته: «امان من الله لزوار الحسین (علیه‌السلام) لیله الجمعه؛ امان است از جانب خداوند برای زائرین امام حسین (ع) در شب جمعه»
من با شادمانی جلو رفتم تا از آن رقعه‌ها به من هم بدهند. گفت: تو می‌گویی زیارت بدعت است، به تو داده نمی‌شود، تا معتقد به فضل و شرف آن بزرگوار باشی و به زیارت او بروی. (ناگاه هاتفی ندا کرد: آگاه باشید که ما و شیعیان ما در درجه عالیه‌ای از بهشت هستیم).
پس با ترس و وحشت بیدار شدم و در همان ساعت، اراده زیارت آقایم امام حسین (ع) نمودم و اکنون در درگاه پروردگار توبه می‌کنم.
ای سلیمان! سوگند به خدا تا زنده‌ام زیارت آن حضرت را ترک نخواهم کرد.[2]
متن و محتوا
در منابع دینی بر زنده نگه داشتن یاد اهل‌بیت (ع) و زیارت قبور شریف آنان، به ویژه زیارت مرقد مطهر امام حسین (ع) تأکید و سفارش فراوان شده است. حتی در برخی از روایات، زیارت امام حسین (ع) جزو واجبات اخلاقی معرفی گشته است.
امام باقر (ع) می‌فرماید: «مُرُوا شِیعَتَنَا بِزِیَارَةِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ ع فَإِنَّ إِتْیَانَهُ مُفْتَرَضٌ عَلَى کُلِّ مُؤْمِنٍ یُقِرُّ لَهُ بِالْإِمَامَةِ مِنَ اللَّهِ[3]؛ شیعیان ما را به زیارت امام حسین (ع) امر کنید، چراکه زیارتش بر هر مؤمنی که اقرار به امامت او از جانب خدا داشته باشد، واجب است.»
امام صادق (ع) می‌فرماید: «إِنَّ زِیَارَةَ قَبْرِ الْحُسَیْنِ وَاجِبَةٌ عَلَى الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ[4]؛ زیارت مرقد امام حسین (ع) بر هر مرد و زنی واجب است.»
برخی از بزرگان مانند علامه مجلسی (ره) و پدر ایشان معتقدند بر کسی که توانایی داشته باشد، در طول عمر یک‌بار زیارت امام حسین (ع) واجب است.[5]
همچنین برخی از فقیهان و محققان اعتقاد دارند که زیارت امام حسین (ع) با هر ترس و ضرری جایز می‌باشد حتی اگر ترس از مرگ باشد.[6]
فلسفه زیارت حرم امام حسین (ع)
بعد از آنکه بخشی از توصیه‌های اهل‌بیت (علیهم) و دیدگاه‌های فقهای بزرگ مسلمان را مرور کردیم، این سؤال به ذهن می‌آید: «علت و فلسفه زیارت امام حسین (ع) چیست؟ و چرا این مقدار بر زیارت آن حضرت تأکید شده است؟»
اگر بخواهیم به این سؤال پاسخ بدهیم، باید به روایات و آنچه که منصوب به اهل‌بیت (ع) است، مراجعه کنیم:
در زیارت عاشورا می‌خوانیم: «یا اباعبدالله إِنِّی سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکُمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَة[7]؛ ای اباعبداللّه من تسلیمم و در صلحم با کسی که با شما در صلح است و در جنگم با هر کسی که با شما در جنگ است تا روز قیامت.»
این جمله در واقع به این معناست: یا اباعبدالله من به زیارت شما آمدم تا اعلام کنم با دشمن شما می‌جنگم و با هر کسی که با شما صلح کرده، صلح خواهم کرد و راه شما راه من خواهد بود.
همچنین در زیارت جامعه می‌خوانیم: «وَ نُصْرَتِی لَکُمْ مُعَدَّةٌ»[8] یعنی به امام (ع) عرض می‌کنیم؛ نیروی جسمانی و علمی من، همه چیز من، همه دارایی من، در خدمت شما و مکتب انسان‌ساز شماست و من با این بیعت دوباره، خود را سرباز شما می‌دانم و راه شما را دنبال خواهم کرد؛ راهی که امام حسین (ع) در آن راه، جان خود را فدا کرد تا بندگان خدا را از نادانی و جهل، از گمراهی و انحراف، نجات بدهد.
به عبارت دیگر از آنجا که آن بزرگوار قیام پرشکوه خود را برای همین هدف آغاز کرد و ما که پیرو و دوستدار آن حضرت هستیم، باید همین راه را که راه مبارزه با جهل و نادانی، راه مبارزه با ستم، راه تلاش برای گسترش علم و دانش و حاکمیت عدالت واقعی در جامعه است، ادامه دهیم.
فلسفه این همه تأکید بر زیارت امام حسین (ع) این است که آن حضرت و راهشان را بشناسیم و به محضر مبارکشان عرض کنیم: ما نه فقط برای عزاداری و اشک ریختن بر ماتم شما، آماده‌ایم و به این وسیله بر سر ظالمان فریاد می‌کشیم، بلکه از آن مهم‌تر، آماده‌ایم «و نصرتی لکم معدّه» را در تمام ابعاد آن به اجرا درآوریم و به تمام معنا سرباز شما و راه مقدستان باشیم.
علاوه بر آن، زیارت مرقد مطهر حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، برای همه مسلمانان به خصوص شیعیان و پیروان راستین آن حضرت درس‌هایی آموختنی دارد. برخی از این دروس عبارتند از:
۱. دشمنان اسلام همواره در پی این هستند تا نور خدا خاموش شود، اما نور آنان هر روز برافروخته‌تر می‌شود. چراکه تلاش دشمنان و مشرکان در برابر عظمت نور خدا بسیار ناچیز است. خداوند می‌فرماید: «یُرِیدُونَ أَن یُطْفُواْ نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَ یَأْبىَ اللَّهُ إِلَّا أَن یُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ کَرِهَ الْکَفِرُون[9]؛ آن‌ها مىخواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند ولى خدا جز این نمىخواهد که نور خود را کامل کند، هر چند کافران ناخشنود باشند!»
دشمنان اسلام نه تنها نتوانستند نور حق را خاموش کنند، بلکه امروز بیش از 20 میلیون زائر مشتاق به صورت پیاده، در اربعین حسینی به زیارتش می‌روند و میلیون‌ها دل عاشق نیز از این زیارت محروم هستند.
۲. زیارت امام حسین (ع) یعنی وحدت ملی از فارس و ترک و لر و عرب و عجم، زن و مرد، کوچک و بزرگ، با هرگونه آداب‌ورسوم و با هر لهجه. این عظمت امام است که همه افراد در کنار هم جمع کرده است .
۳. زیارت امام حسین (ع) یعنی پاسداری از نماز، ارتباط صمیمی با خالق مهربان که در سخت‌ترین شرایط نباید او را فراموش کرد. زیارت حضرت انسان را به یاد آن روزی می‌اندازد که ایشان می‌توانست در خیمه به تنهایی نماز بخواند؛ اما جلوی چشم دشمن و در مقابل تیرهای کمان، نماز را به جماعت خواندند تا به پیروانش بیاموزند جنگ ما، دفاع ما، ایستادگی ما و همه چیز ما به خاطر نماز است.
علاوه بر نکات پیشین، زیارت مرقد امام حسین (ع) آثار و برکات فراوانی دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.
آثار زیارت مرقد امام حسین (ع)
الف) موردتوجه و عنایت پروردگار قرار گرفتن
امام صادق (ع) فرمود: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ عَلَى مَوَائِدِ النُّورِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- فَلْیَکُنْ مِنْ زُوَّارِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع[10]؛ هر کسی دوست دارد روز قیامت، بر سر سفرههایی از نور بنشیند، باید از زائران امام حسین (ع) باشد.»
نقل شده روزی یکی از امام صادق (ع) از آن حضرت پرسید: «کمترین اثری که برای زائر قبر امام حسین (ع) در نظر گرفته می‌شود، چیست؟ آن حضرت فرمود: «کمترین تأثیرش این است که خداوند متعال، او و خانواده و مالش را حفظ می‌کند تا به سوی اهل خویش برگردد و چون روز قیامت فرا رسد، خداوند حافظ او خواهد بود.»[11]
عبدالله بن فضل هاشمی می‌گوید: من نزد امام صادق (ع) بودم، مردی از اهل طوس بر ایشان وارد گردید و عرض کرد: ای فرزند پیامبر خدا! کسی که قبر اباعبدالله الحسین (ع) را زیارت نماید، چه پاداشی دارد؟
حضرت در پاسخ فرمودند: «هر کسی قبر او را زیارت نماید و به اینکه او امامی است که از طرف خداوند اطاعتش بر بندگانش لازم است آگاه باشد، خداوند گناهان گذشته و حال او را می‌بخشد و شفاعت او در مورد پنجاه فرد گناهکار پذیرفته شود و خداوند عزوجل هر حاجتی را که نزد قبر او درخواست نماید، اجابت خواهد کرد.»[12]
ب) دریافت پاداش حج مقبول
در مقایسه بین پاداش زیارت امام حسین (ع) و انجام حج، روایات متعددی وارد شده است. در یک روایت ثواب زیارت امام حسین (ع) برابر با یک حج مقبول و در حدیث دیگری برابر با سه حج و در روایتی برابر با هزار حج و در برخی دیگر از احادیث برابر با هزار حج و هزار عمره و ... معرفی شده است.
امام باقر (ع) در روایتی می‌فرماید: «زِیَارَةُ قَبْرِ الْحُسَیْنِ ع وَ زِیَارَةُ قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ زِیَارَةُ قُبُورِ الشُّهَدَاءِ تَعْدِلُ حِجَّةً مَبْرُورَةً مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص[13]؛ زیارت قبر رسول خدا (ص) و زیارت مزار شهیدان و زیارت مرقد امام حسین علیه‌السلام معادل است با حج مقبولى که همراه رسول خدا (ص) به جا آورده شود.»
امام صادق (ع) نیز چنین می‌فرماید: «هر کسی به سوی قبر امام حسین (ع) آید در حالی که به جایگاه و منزلت او آگاه باشد، همچون کسی است که سه حج را با پیامبر خدا (ص) به جا آورد.»[14]
آن حضرت در روایت دیگری فرمودند: «هر کسی قبر امام حسین (ع) را زیارت کند، در حالی که به منزلت او آگاه باشد، خداوند پاداش هزار حج پذیرفته شده، برای او می‌نویسید و گناهان گذشته و حال او را می‌بخشد.»[15]
پیامبر اسلام (ص) در روایت زیبایی می‌فرماید: «هر کسی حسین (ع) را زیارت نماید و به منزلت او آگاه باشد، خداوند ثواب هزار حج و هزار عمره را برای او می‌نویسد، هر کسی او را زیارت نماید، همانند آن است که مرا زیارت کرده و هر کسی که مرا زیارت نماید، گویی که خدا را زیارت نموده و خداوند او را به آتش جهنم عذاب نمی‌دهد، به یقین دعا در زیر گنبد او اجابت خواهد شد.»[16]
درباره اینکه چرا چنین تفاوتی در میزان ثواب نقل شده است، می‌توان دلایل مختلفی بیان کرد که بزرگان ما هم کم‌وبیش به آن اشاره کرده‌اند. ممکن است این تفاوت در ثواب، ناشی از درجه اخلاص زائر باشد که طبعاً اخلاص بیشتر، ثواب بیشتری را برای زائر در پی می‌آورد. همچنین ممکن است این اختلاف به دلیل تفاوت معرفت زائران نسبت به مکتب، هدف و راه امام حسین (ع) باشد.
یا ممکن است این تفاوت به میزان سختی کشیدن فرد برای رسیدن به فیض زیارت بستگی داشته باشد. این‌ها مواردی است که بزرگان به آن اشاره کرده‌اند و همه آن‌ها صحیح و قابل‌تأمل است.
نقل شده: «هنگامى که روز قیامت شود منادى ندا می‌کند: زوّار حسین بن على (ع) کجا هستند؟ گردن‌های تعدادى از مردم کشیده می‌شود که عدد آن‌ها را غیر از خداوند متعال، کس دیگرى نمی‌داند. پس به ایشان گفته می‌شود: قصد شما از زیارت قبر حضرت حسین بن على (ع) چه بود؟
می‌گویند: پروردگارا! آن حضرت را زیارت کردیم، به جهت محبتی که به رسول خدا (ص) و حضرت على و فاطمه (س) داشته و به منظور طلب رحمت براى صاحب قبر به ازای آنچه از آن حضرت صادر گردید.
پس به آن‌ها گفته می‌شود: ایشان محمد و على و فاطمه و حسن و حسین (علیهم) هستند، به آن‌ها ملحق شوید. شما با ایشان و در درجه و مرتبه آن‌ها هستید، به لواء و پرچم رسول خدا (ص) ملحق گردید، پس به طرف لواء آن حضرت رهسپار شده و در سایه آن قرار می‌گیرند، در حالى که لواء به دست امیرالمؤمنین على (ع) می‌باشد و بدین ترتیب به بهشت وارد می‌شوند، ایشان جلو پرچم و سمت راست و جانب چپ و پشت آن بوده و چهار طرف لواء را گرفته‌اند.»[17]
د) بخشش و آمرزش گناهان
امام صادق (ع) می‌فرماید: «مَنْ زَارَ الْحُسَیْنَ ع مِنْ شِیعَتِنَا لَمْ یَرْجِعْ حَتَّى یُغْفَرَ لَهُ کُلُّ ذَنْبٍ- وَ یُکْتَبَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ خَطَاهَا وَ کُلِّ یَدٍ رَفَعَتْهَا دَابَّتُهُ أَلْفُ حَسَنَةٍ وَ مُحِیَ عَنْهُ أَلْفُ سَیِّئَةٍ- وَ تُرْفَعُ لَهُ أَلْفُ دَرَجَةٍ[18]؛ هر کسی از شیعیان ما امام حسین (ع) را زیارت کند، باز نخواهد گشت مگر آنکه گناهان او آمرزیده شوند و هر گامی از گام‌هایی که بر می‌دارد و هر دستی که بالا می‌برد پاداش او هزار حسنه است و هزار گناه از او محو می‌شود و هزار مرتبه برای او در نظر گرفته می‌شود.»
آن حضرت در روایت دیگری فرمودند: «حسین در نزد پروردگارش ... به زائرانش نظر می‌کند. او نگاه می‌کند که چه کسی برای آن حضرت گریه می‌کند، پس برای او طلب آمرزش کرده و پدرانش را می‌خواند تا برای آن زائر دعا کرده و طلب آمرزش و مغفرت نمایند.»[19]
امام رضا (ع) خطاب به ریان بن شبیب فرمودند: «ای پسر شبیب! چنانچه آرزوی تو آن باشد که خداوند را ملاقات کنی و گناهی نداشته باشی، امام حسین (ع) را زیارت کن. ای پسر شبیب! چنانچه آرزوی تو داشتن ثوابی همچون ثواب شهدایی است که در کنار امام حسین (ع) شهید شدند. هرگاه به یاد آنان افتادی بگو: ای‌کاش با آنان بودم تا رستگار می‌شدم، رستگاری بزرگ!»[20]
گریز و روضه
یَا أبَا عَبْدِ اللهِ إنِّی أتَقَرَّبُ إلى الله وَإلَى رَسُولِهِ وَإلى أمِیرِ المُؤْمِنینَ وَإلَى فاطِمَةَ وإلى الحَسَنِ وَإلَیْکَ بِمُوالاتِکَ
ایام اربعین، ایام زیارتی اباعبدالله (ع) است.
شوق زیارت است، مرا اربعین رسید دیگر چه طاقت است مرا؟ اربعین رسید
یک سال آزگار دلم بود و این سؤال آیا لیاقت است مرا؟ اربعین رسید
گفتم که لااقل ز علامات مؤمنین این یک علامت است مرا اربعین رسید
امام باقر (ع) فرمودند: «لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی زِیَارَةِ الْحُسَیْنِ ع مِنَ الْفَضْلِ لَمَاتُوا شَوْقاً وَ تَقَطَّعَتْ أَنْفُسُهُمْ عَلَیْهِ حَسَرَات[21]؛ اگر مردم می‌دانستند، زیارت امام حسین (ع) چقدر فضیلت و ثواب دارد، به درستی که از شوق می‌مردند و نفس‌هایشان از روی حسرت بند می‌آمد.»
در این روز زائران از شوق زیارت، می‌میرند و نفس‌هایشان بند می‌آید، اما فدای آن زائرانی شویم که از دوری حسین (ع) نفس‌هایشان بند آمد، زائرانی که در اولین اربعین امام حسین (ع) با سر بریده حضرت وارد صحرای کربلا شدند
رسید قافله‌ای از غم ِ سفر لبریز دوباره زنده شد آن خاطرات حزن‌انگیز
یکی‌یکی همه نیلی و زرد افتادند شبیه برگ درختان به موسم پاییز
در روایت وارد شده که اهل‌بیت امام حسین (ع) نگذاشتند شترها بر زمین بنشینند تا رسیدند کربلا همه زن و بچه‌ها خود را به روی خاک‌ها انداختند.
همه دارند گریه می‌کنند، همه دارند شیون می‌کنند، اما میان همه صداها یک صدایی بسیار سوزناک است و با حزن خاصی امام حسین (ع) را خطاب قرار می‌داد:
صدای شیونی آمد که جان عالم سوخت صدای شیون زینب برادرم برخیز
غریب و خسته به درگاهت آمدم رحمی که جز ولای توأم نیست هیچ دست‌آویز
چونان شدم که تو می‌خواستی دَم ِ رفتن ندید اشک مرا این جماعت خون‌ریز
زبان حیدری‌ام دم‌به‌دم قیامت کرد نگاه فاطمی‌ام شعله‌های رستاخیز
اگرچه دست مرا بسته بود دشمن تو اسیر من شدم و او نداشت راه گریز
هراس دشمنت از محکمات قرآن بود نداشت چاره و برداشت خیزران به ستیز
تو سنگ خورده‌ای آری، شکسته‌ای من هم تو شعله‌ور شده‌ای، داغ دیده‌ای من نیز
تا قافله رسید به کربلا، برای امام حسین (ع) مجلس روضه بر پا کردند. هر کدام از این زن و بچه، گوشه‌ای ایستاده بودند و هر کسی یک جور ناله می‌زد، نوحه‌ها فرق می‌کرد، یکی می‌گفت: جوانان بنی‌هاشم بیایید، یکی آن‌طرف‌تر صدا می‌زد: گلم تاب ندارد، حرم آب ندارد؛
یکی در گوشه‌ای زانوی غم بغل گرفته و می‌گفت: سقای دشت کربلا اباالفضل، اباالفضل؛
اما همه این روضه‌ها آن زمانی جمع شد که یک‌مرتبه شنیدند صدای محزونی بلند شد، همه روضه‌خوان‌ها ساکت شدند تا بشنوند این صدا چگونه روضه می‌خواند ... آه! آه! چنین ناله زد:
اگر کشتند چرا آبت ندادند به جان شیعیان داغت نهادند
اگر کشتند چرا خاکت نکردند کفن بر جسم صد چاکت نکردند
حسین ...!
[1]. روش داستانی.
[2]. المزار الکبیر، ص 331 و مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 10، ص 296.
[3]. تهذیب الاحکام، ج 6، ص 42.
[4]. کامل الزیارات، ص 122.
[5]. بحارالانوار، ج 101، ص 10.
[6]. ابواب الجنان (نسخه خطی)، ص 103.
[7]. کامل الزیارات، ص 176.
[8]. من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 614.
[9]. توبه/32.
[10]. کامل الزیارات، ص 135.
[11]. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 116.
[12]. الوافی، ج 14، ص 1547.
[13]. کامل الزیارات، ص 156.
[14]. وسائل الشیعه، ج 14، ص 452.
[15]. امالی طوسی، ص 215.
[16]. وسائل الشیعه، ج 14، ص 452.
[17]. کامل الزیارات، ص 141.
[18]. همان، ص 134.
[19]. امالی طوسی، ص 55.
[20]. امالی صدوق، ص 130.
[21]. وسائل الشیعه، ج 14، ص 453.