پایگاه تخصصی مسجد: مرکز رسیدگی به امور مساجد به‌عنوان یکی از ابتکارات راهبردی برآمده از دل انقلاب اسلامی و مهم‌ترین نهادی که اعتلاء و شکوفایی نهاد مسجد را در کشور دنبال می‌کند، وظایف مختلفی را برعهده دارد. در طول سالیان گذشته و به‌ویژه پس از حضور حجت‌الاسلام حاج‌علی‌اکبری در عرصه ریاست مرکز، پیگیری اهداف مرکز از نظر کمی و کیفی با رشد قابل توجهی مواجه بوده است که این مهم در قالب توسعه ساختاری و تقویت کیفی فعالیت‌ها صورت گرفته است.
پایگاه تخصصی مسجد به‌منظور بررسی عملکرد مرکز رسیدگی به امور مساجد، گفت‌وگوهایی را با مدیران ستادی این مرکز در حوزه‌های مختلف صورت داده که در طول هفته‌های پیش‌رو منتشر خواهد شد.
در اولین گام به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام علی نوری، معاون آموزش مرکز رسیدگی به امور مساجد نشسته‌ایم تا برنامه‌های این معاونت را در طول یک‌سالی که پس از تأسیس آن می‌گذرد را بررسی کنیم و همچنین با برنامه‌های پیش‌روی معاونت آموزش در سال جاری آشنا شویم. یادآور می‌شود که این گفت‌وگو در سه بخش منتشر خواهد شد که بخش اول به برنامه‌های مختص ائمه جماعات اختصاص دارد:
* از وقتی که در اختیار ما قرار دادید تا این گفت‌وگو را با هم داشته باشیم تشکر می‌کنم. برای شروع به‌نظرم خوب است از نحوه شکل‌گیری معاونت آموزش شروع کنیم و این‌که چه ملاحظاتی بود که مدیریت مرکز رسیدگی به امور مساجد را به این تصمیم رساند که یک تغییر ساختاری گسترده ایجاد کرده و معاونت آموزش مرکز را تأسیس کنند و همین‌طور بفرمایید که شروع کار معاونت و نقطه آغاز فعالیت‌هایی که در قالب این معاونت انجام شد از کجا و چطور بود؟!
بنده هم خدمت شما سلام و خوش‌آمد عرض می‌کنم. همان‌طور که شما هم اشاره کردید، در دوره اول ریاست حجت‌الاسلام حاج‌علی‌اکبری در مرکز رسیدگی به امور مساجد فعالیت‌های آموزشی در قالب یک مدیریت ذیل معاونت فرهنگی انجام می‌شد و معاونتی تحت این عنوان نداشتیم که در جمع‌بندی که در سال 93 صورت گرفت تصمیم بر این شد که با توجه به نیازمندی که در مرکز داریم فعالیت‌های آموزشی بایستی در قالب یک معاونت مستقل ستادی دنبال شود و ریاست مرکز هم اینطور تعبیر می‌کردند که هم ضرورت موضوع مرکز و هم بالندگی ساختاری مرکز و هم مخاطبی که با آن مواجه هستیم این مسئله را تأیید می‌کند که نیازمند ساختاری در قالب معاونت آموزش هستیم که در نهایت در اردیبهشت 94 این کار شکل گرفت و معاونت تشکیل شد.
با توجه به این تصمیم و ضرورت ارتقاء کمی و کیفی مسئله آموزش در مرکز و توسعه آن به یک معاونت، لازم بود تا یک بررسی عمیق و دقیق از وضعیت داشته باشیم و به همین خاطر ابتدا یک دوره سه ماهه را برای ابعاد مطالعاتی در نظر گرفتیم تا مأموریتی که محول شده بود را مهندسی مفهومی کنیم و اهداف را استخراج و احصاء کنیم و بعد در ذیل این مهندسی مفهومی یک مهندسی برنامه‌ای صورت دهیم و در نهایت هم مهندسی عملیاتی را داشته باشیم که در این چارچوب تصمیم بر این شد که این سه گام را برای سال اول طی کنیم.
* با این وصف همه فعالیت‌های معاونت بر یک مهندسی مفهومی استوار شده. یک مقدار در این مورد توضیح بدهید که ابعاد آن چیست و چطور شکل گرفته است؟
ما درا ین مهندسی مفهومی ابعاد مختلفی را از مخاطبین و اهداف و سازوکارهای اجرایی و مؤلفه‌ها و رویکردهای حرکتی در نظر گرفتیم. اول از همه هم مخاطب را با تمام رده‌ها و دسته‌بندی‌های آن شناسایی و تعیین کردیم و مشخص شد ما در 4 گروه مخاطب داریم که شامل ائمه‌جماعات، خدام مساجد، امناء مساجد و خانواده‌ها می‌شود. بعد خود موضوع ائمه جماعات را هم در قالب 5 گروه جدیدالانتصاب‌ها، سنین 30 تا 50 سال، سنین 50 تا 70 سال، معمرین(ائمه جماعات با عمر زیاد) و معنوین(ائمه جماعات صاحب عنوان) تقسیم‌بندی کردیم.
از طرفی هم باز این ائمه جماعات را به جهت شخصیتی و هویتی هم تفکیک کردیم و مشخص کردیم که ائمه جماعات یک شأن طلبگی، یک شأن مدیریتی و یک شأن امامتی دارند. یعنی علاوه بر ویژگی علمی و حوزوی باید توانایی مدیریت مسجد را هم دارا باشند و از طرفی هم به‌عنوان امام جماعت باید از قوه راهبری مردم در حوزه‌های مادی و معنوی برخوردار باشند که البته این دسته‌بندی سه‌گانه ابداع و ابتکار و تولید خود معاونت است که تعریف خوبی هم پیدا کرد و کارآمدی داشت.
در خصوص خدام مساجد هم همین‌طور بود که خدام از جهتی یک شأن مؤمنانه و نمازگزاری دارند که بایسته‌های اعتقادی و اخلاقی خاصی باید داشته باشند و از سوی دیگر یک شأن مدیریتی دارند که سمت و مسئولیتی درقالب خادمی برعهده دارند و بایستی به بهترین نحو ممکن این مسئولیت را پیاده‌سازی کنند.
بعد از این‌که مخاطبین خود را تحلیل و اهداف را برای هریک به‌صورت جداگانه تدوین کردیم، برای تحقق این اهداف یک نظام برنامه‌ای تولید کردیم و رویکردهای حاکم به برنامه‌ها را هم تنظیم کردیم. مثلاٌ در مورد امام قائل به رشد و ارتقاء بودیم و در مورد خدام رویکرد ما یک آموزشی بود. در نسبت با امناء مباحث توجیهی مطرح بود و در نسبت با خانواده‌ها هم بحث ارائه خدمات را دنبال می‌کردیم. هم‌زمان با این فضا که طراحی نرم‌افزاری را دنبال می‌کردیم، طراحی سخت‌افزاری هم در دستور کار قرار گرفت و نظام ساختاری و نیروی انسانی هم مشخص شد و نیروهای متناسب با چارچوب‌های مهندسی‌شده به‌کارگیری شدند و در نهایت از شهریور 94 به‌صورت رسمی کار شروع شد و اولین بخش‌نامه‌های ما ارسال شد که این دو همایشی هم که در مهرماه برگزار کردیم، درواقع به‌نوعی سالگرد آغاز برنامه‌های معاونت آموزش در سال گذشته بود.
* اشاره کردید به مهندسی برنامه‌ای. بفرمایید که این مهندسی برنامه‌ای چه جهت‌گیری و ساختاری داشت؟!
در طراحی این مهندسی برنامه‌ای به هفت عنوان طرح و برنامه آموزشی رسیدیم که 4 برنامه برای ائمه جماعات، یک برنامه برای خدام، یک برنامه برای امناء و یک برنامه برای خانواده‌ها تعریف شد. در این چارچوب یک مهندسی عملیاتی هم تدوین کردیم که در قالب نسخه یک ساله استخراج شد و در واقع از نظام برنامه‌ای به یک نظام عملیاتی در قالب 5 محور رویکرد یعنی محور عملیات آموزشی، محور خبری و رسانه‌ای، محور تولید محتوا، محور سنجش و ارزیابی و محور هماهنگی و ارتباطات رسیدیم که همه این‌ها در کنار هم سبب شد تا از سویی بستر کار معاونت آموزش شکل بگیرد و از جهتی هم برنامه سال اول تدوین و پیاده‌سازی شود که در واقع می‌توان گفت سال اول، به نوعی سال تأسیس معاونت و تأسیس فعالیت‌ها بود.
این تأسیس یک سری الزامات داشت که اولین آن مطالعات پشتیبان و تحلیل خوب و دقیق میدان بود و باید می‌فهمیدیم که در چه زمینی بازی می‌کنیم و حرکت ما باید برچه قواعدی استوار باشد. دومین مورد طراحی راهبردی و اقتضایی بود و باید متناسب با نیازهای روز و مسائلی که پیش میامد طراحی می‌کردیم. به‌عنوان مثال وقتی برنامه سال 95 را طراحی می‌کردیم، دیدیم که در همین سه ماهه اول سال، 2500 مسجد وارد ماه رمضان می‌شوند و ما نیازمند برنامه‌های جدی در این زمینه هستیم که در همین چارچوب همایش‌های هادیان ماه مبارک رمضان را طراحی کردیم که با استقبال خوبی هم مواجه شد و بعد به هادیان محرم رسیدیم و در نهایت هم ان‌شاءالله هادیان فجر فاطمی را در ایام دهه مبارک فجر و ایام فاطمیه خواهیم داشت.
عرض شد که سال اول چون سال تأسیس بود، حرکت ما حرکت خطی بود و نظام مفهومی و نظام برنامه‌ای و سازوکار عملیاتی را پشت هم طراحی کردیم و مرحله به مرحله پیش رفتیم و این باعث شد که هم ستاد و هم همکاران و هم مخاطبان ما نسبت به مسائل توجیه شدند و اشراف پیدا کنند و حتی علی‌رغم نظری که بعضی از دوستان داشتند که این گستردگی برنامه‌ای در عمل شدنی نیست و کار آموزش در مرکز این‌گونه شکل نمی‌گیرد، به‌حمدلله با کمک خدا و مدد اهل بیت تا اینجا خوب پیش رفتیم و کار درستی شکل گرفت و ما مؤفق شدیم آن‌چه در نظر داشتیم و در نقشه‌ها طراحی کرده بودیم، روی زمین پیاده و اجرا کنیم و مؤفقیت‌ها خوبی هم شکل گرفت و از نظر کمی هم رکوردهای خوبی زده شد و از نظر کیفی هم بعضاٌ اتفاقات بی‌بدیل و بی‌نظیری رخ داد.
* خب تا اینجا بحث عملکرد گذشته مطرح شد و آن‌چه در سال 94 در معاونت آموزش گذشت را به خوبی تبیین کردید. با توجه به تغییراتی که امسال در ساختار مرکز ایجاد شده و معاونت آموزش هم گستردگی پیدا کرده و هم مسئله جذب هم به وظائف این معاونت افزوده شده، بفرمایید که آیا تغییراتی در نحوه عملکرد معاونت و برنامه‌ها شاهد خواهیم بود یا مسیر قبلی ادامه پیدا خواهد کرد؟!
امسال ما وارد سال دوم فعالیت‌ها و سال تثبیت شده‌ایم که ویژگی آن این است که حرکت مثل سال قبل خطی نیست و باید به‌صورت محوری حرکت کنیم و به‌نوعی باید تعداد زیادی از برنامه‌ها رابه‌صورت هم‌زمان و جامع پیش ببریم و لازم است که یک میثاقی بر آن‌چه در سال گذشته اجرا کردیم داشته باشیم که این موضوع در قالب نقشه برنامه‌های آموزشی 9 ماهه شکل گرفته است.
بالطبع در همین دوره تثبیت، تقویت و توسعه هم دنبال می‌شود و گام به گام با ارزیابی‌ها و اثرسنجی‌های دقیقی که صورت می‌دهیم هم تثبیت را نهایی کنیم و هم زمینه تقویت و توسعه کمی و کیفی را در طول مسیر شکل می‌دهیم که با طراحی جدول برنامه‌های 9 ماهه سعی کردیم به این سمت حرکت کنیم. هرچند کار سخت‌تر شده اما ان‌شاءالله نتایج خوبی به‌همراه خواهد داشت.
یکی از اتفاقات خوبی که در آغاز دوره تثبیت افتاد تغییرات ساختاری بود که در معاونت آموزش ایجاد شد و رویکرد صرفاٌ آموزشی در این معاونت را با امر جذب تقویت کرد و می‌توان گفت برنامه‌های آموزشی با نظام تشویق و تحریم‌هایی که بستر آن دراین تغییر ساختار مهیا شد، ضمانت اجرایی پیدا می‌کند و از رویکرد صرفاً ارشادی که پیش‌تر داشتیم به رویکرد مولوی و حکمی حرکت می‌کنیم و این امکان ایجاد شده که به‌عنوان مثال اگر کسی در سیستم جذب می‌شود، الزاماٌ باید در چارچوب برنامه‌های آموزشی هم حضور داشته باشد و در هر حوزه‌ای که هست تحصیلات و توان‌مندی‌های خود را چه در قالب حوزوی و چه دانشگاهی تکمیل کند.
در حوزه توسعه هم ان‌شاءالله در سال سوم وقتی که از مقوله تثبیت آسوده‌خاطر شدیم، باید در خصوص علمی‌تر و دانش‌بنیان‌تر شدن کار سرعت بگیریم و ان‌شاءالله بحث‌هایی مثل دپارتمان علمی و تشکیل نهاد و مؤسسه آموزش عالی را دنبال می‌کنیم و بنا داریم تا گروه‌های علمی و متون آموزشی و سازوکارهای فنی و آکادمیک را پیاده کنیم که البته معمولاٌ اینطور کارها 5 سال و بلکه بیشتر زمان می‌طلبد که به‌حمدلله با همت جهادی عوامل معاونت و اعتماد و حمایتی که از جانب ریاست مرکز داشتیم این مسیر در زمانی به‌مراتب کوتاه‌تر پیش رفت و شکل گرفت.
* این‌که برنامه‌ها را در قالب دوره‌های زمانی 9 ماهه طراحی کرده‌اید، شیوه زمان‌بندی مرسوم در آموزش‌های مدرسه و دانشگاه را در ذهن تداعی می‌کند. این دلیل خاصی داشته یا صرفاٌ از نظر اقتضای زمانی به این صورت طراحی شده است؟!
مشخصاٌ این یک دلیل و اراده‌ای داشت که به این صورت پیش‌روی کنیم. در همین برنامه ما 4 رشته تحصیلی یعنی تفسیر، مهدویت، تبلیغ و مشاوره و 4 عنوان خدمات درسی یعنی آزمون‌های شفاهی، آزمون‌های کتبی، آزمون‌های نواقصی و پایان‌نامه‌ها را به مخاطبان ارائه می‌کنیم.
این 8 عنوان برنامه سلسله اقداماتی را با خود دارد که کاملاٌ مبتنی بر سال تحصیلی بنا گذاشته شده است و مخاطب هم یک مواجهه تحصیلی با این برنامه‌ها دارد. یعنی ماهیت این خدمات تحصیلی است و در بستر نظام آموزشی مرسوم حوزوی و دانشجویی حرکت می‌کند. ما هم بنا داشتیم که برخورد صرفاٌ خدماتی نداشته باشیم و یک مواجهه علمی و آموزشی با مخاطب داشته باشیم که این تلقی را داشته باشد که با یک ورود و خروج مهر و خرداد و ثبت‌نام و آزمون مواجه است.
* اشاره به 4 عنوان رشته داشتید که همه هم بار حوزوی داشت. سازوکار اجرای این‌ها به چه صورتی است و آیا به همان شیوه مرسوم حوزوی یعنی کلاس و مباحثه برگزار می‌شود؟! و این‌که نحوه ارزیابی و مدرک‌دهی به چه صورتی خواهد بود؟!
ما یک ذائقه‌سنجی از مخاطب داشتیم که تعیین کرد که آموزش‌ها و خدمات ما بر متمرکز بر هویت طلبگی و حوزوی ائمه جماعات باشد. هرچند درخواست‌های بیرونی و دانشگاهی داشتیم اما تأکید ریاست مرکز بر تقویت این هویت طلبگی بود.
در حوزه که ما حدوداً 15 رشته تخصصی داریم، بناشد که ما شعبه‌ای از این رشته‌ها را در مرکز اجرا کنیم. در حوزه رشته تفسیر با بنیاد علوم وحیانی تفاهم همکاری داریم که در سطح 3 و 4 برای ائمه جماعات تهران برگزار می‌شود. در حوزه مهدویت از بنیاد مهدویت کمک می‌گیریم که در سطح 3 اجرا می‌شود. در حوزه تبلیغ هم از ظرفیت‌های معاونت تبلیغ حوزه علمیه در سطح 2 و 3 بهره‌گیری می‌کنیم و در نهایت در حوزه مشاوره هم مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در سطح 3 به ما کمک می‌کنند.
سازوکار هم به این صورت است که باتوجه به این‌که این مجموعه‌ها در سیستم آموزشی عالی رشته‌های مربوطه را ثبت کرده و واحدهای درسی را دفاع کرده و مجوز‌های لازم را کسب کرده‌اند، ما به‌عنوان نماینده و تحت‌نظر و زیرنظر این مراکز دوره‌های مربوطه را برگزار کنیم و مدارک مربوطه هم کاملاٌ معتبر و زیرنظر وزارت علوم و حوزه علمیه است و طول دوره‌ها هم متناسب با همان ساختار زمانی اجرای رشته‌هاست که البته اینجا با توجه به شرایطی که در شهر تهران داریم و همین‌طور اقتضائات مربوط به ائمه جماعات که به‌واسطه مسئولیت مسجد زمان محدودتری دارند، در حوزه اجرای زمانی انعطاف‌هایی را ایجاد کرده‌ایم.
* بحثی داشتید در مورد تأسیس یک مؤسسه آموزش عالی و یک دانشکده که در سخنان اخیر ریاست مرکز رسیدگی به امور مساجد هم به آن اشاره شده بود. آیا این یک برنامه مدون و قطعی است و امسال یا نهایتاٌ سال آینده شاهد تأسیس دانشکده‌ای با این رویکرد خواهیم بود؟! و این‌که وجه تمایز چنین نهاد آموزشی با سایر مؤسسات آموزش عالی حوزوی چیست و چه تفاوتی با آن‌ها خواهد داشت که به آسیب‌ها و ابتلائات آن‌ها که اخیراٌ مورد اشاره برخی از علما هم شده بود دچار نشود؟!
شاید الان صحبت کردن در این زمینه کمی زود به نظر برسد و باید گام تثبیت درست و متناسب با شرایط برداشته شود و به‌نوعی به یک بلوغ و رشد کافی برسیم تا چنین طراحی صورت گیرد اما الان می‌شود گفت که بعد از دوره تثبیت طبیعتاٌ در دوره توسعه ناگریز به این سمت خواهیم رفت و حتی می‌شود گفت که اگر وارد این عرصه نشویم دچار مشکلاتی خواهیم شد.
در ابتدای امر هم این نگاه‌ها مطرح بود و حتی در همان دوره سه ماهه اولیه مطالعات مبنایی هم بحث‌هایی در خصوص تأسیس مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی محراب شکل گرفت که در نهایت جمع‌بندی این بود که باید گام به گام حرکت کنیم و طرح از ابتدای آن زود بود و نیازمند این بودیم که هم اعتمادسازی صورت دهیم و هم بعضی مسائل جزئی را حل کنیم و وضع موجود را سازماندهی کنیم و بعد در این مسیر و مبتنی بر اقتضائات سازمانی و مختصات میدان حرکت کنیم.
طرح کلی در دوران توسعه هم به این صورت خواهد بود که ذیل این مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی ما یک دانشکده مدیریت مسجد داشته باشیم و یک مدرسه علمیه و در کنار همه این‌ها چند گروه پژوهشی علمی و دانش‌بنیان در حوزه‌های تخصصی داشته باشیم که در واقع فعالیت‌هایی که در حال حاضر انجام می‌شود ذیل یک هویت فاخر و ثبت‌شده تحت نظر وزارت علوم و حوزه علمیه انجام خواهد شد.
تفاوت ما با سایر مؤسسات آموزش عالی حوزوی در این است که ما ناظر به یک ساختار اجتماعی به اسم مسجد به‌دنبال تجهیز و تقویت طلبه‌ای هستیم که در سطح جامعه مشغول ایفای نقش است و در واقع ما به دنبال این نیستیم که خلاء و ضعف حوزه در اجتهاد فقه و اصول را حل کنیم و به‌دنبال ارتقاء سطح فعالیت یک مخاطبی هستیم که عاملیت اجتماعی هم دارد.
* گویا برای امسال یک برنامه آموزشی ویژه تدارک دیده‌اید که در قالب یک نقشه راه کلی و جزئی شکل گرفته است. چارچوب برنامه تحصیلی سال 95ـ96 معاونت آموزش به چه نحوی است و در چه قالبی اجرا خواهد شد؟!
در برنامه امسال براساس نیاز مخاطب از 4 طرح ویژه ائمه جماعات بر 2 طرح هادیان و فیضیه متمرکز هستیم که طرح هادیان را با رویکرد آموزش‌های مدیریتی و امامتی دنبال می‌کنیم و طرح فیضیه را در جهت آموزش‌های حوزوی و طلبگی پیش می‌بریم.
در بخش آموزش‌های مدیریتی و امامتی هم آموزش‌های مدیریتی، آموزش‌های تخصصی و آموزش‌های اختصاصی را در نظر گرفته‌ایم. در آموزش‌های عمومی به‌عبارتی ناظر به تک درس عمل می‌کنیم، در آموزش‌های تخصصی به پودمان توجه داریم و در آموزش‌های اختصاصی بر مقطع متمرکز هستیم.
مثلاٌ در آموزش‌های عمومی برحسب مناسبت‌های زمانی یا مسائل میدانی حرکت می‌کنیم که هادیان رمضان و هادیان محرم و بحث اصول برنامه‌ریزی مسجد و بانوان از این جمله هستند. در حوزه‌های آموزش‌های تخصصی که کوتاه‌مدت هستند به برخی از موضوعات با یک ورود و خروج برخورد می‌کنیم که از این جمله می‌شود به بحث فرق در نسبت مناطق مربوطه اشاره کرد و یا بحث احکام و پرسش و پاسخ‌ها را در 30 جلسه برای ائمه جماعات مطرح می‌کنیم و یا در حوزه تفسیر که دوره‌های خوبی تدارک دیده شده است که همه این آموزش‌ها هم در دو سطح نواحی و ستاد برگزار می‌شود.
آموزش‌های اختصاصی هم اختصاص به یک گروه خاص دارند که مثلاٌ ائمه‌جماعاتی که در گروه جدیدالانتصاب‌ها تعریف می‌شوند و نیازمند آموزش‌های خاص خود هستند و یا برای ائمه‌جماعاتی که امین موقوفات هستند دوره وقف برگزار می‌کنیم و یا برای ائمه‌جماعاتی که عضو شورایاری محلات هستند هم دوره‌های مربوطه را طراحی کرده‌ایم.
در حوزه آموزش‌های حوزوی هم در حوزه علمی بحث فراخوان آثار شفاهی و مکتوب را در نظر گرفتیم و در حوزه تحصیلی هم که 4 عنوان رشته تحصیلی را طراحی و اجرایی می‌کنیم و در حوزه خدمات هم که 4 خدمتی که مطرح شد را دنبال خواهیم کرد.